Nie szata zdobi kyudokę

Nie szata zdobi kyudokę

Cytat z naszych „złotych myśli” jest chyba zrozumiały tylko dla tych, którzy choć raz spróbowali ubrać się w te tradycyjne japońskie… No właśnie! W co? Spodnie? A może jednak spódnicę?

Trudno dziś stwierdzić kiedy i dlaczego powstała ta część stroju. Jest na ten temat kilka sprzecznych teorii. Np. że była to ochrona nóg dla jeźdźców (odpowiednik kowbojskich czapsów) lub ubranie dla więźniów, które miało przeszkadzać w ucieczce. Najbardziej prawdopodobne jest jednak to, że hakama przybyła do Japonii z Chin wraz z buddyzmem. Dzięki temu stała się ceremonialnym strojem najpierw duchownych, następnie dworskiej szlachty i potem samurajów.
A może inspiracją dla hakamy były damskie galoty noszone pod kimonami przez damy dworu już w epoce Heian, wiązane w bardzo podobny do hakamy sposób? Pod koniec ery Heian mężczyźni nosili formalny strój zwany kariginu 狩衣 lub nieco mniej formalny suikan 水干. W obu wersjach występowały już spodnie przypominające hakamę. Pierwsza wzmianka o hakamie wiąże się z nubakama – specyficznej odmianie tej części garderoby, używanej przez arystokrację podczas gry w kemari.

Z nadejściem epoki Kamakura kwiecisty i obfity styl imperialnego Kioto wyparła surowsza i praktyczniejsza moda. Karaginu i suikan zostały zastąpione przez hitatare 直垂 i kataginu 肩衣 – typowy strój samuraja. Hakama wyposażona była w układ tasiemek, który umożliwiał jej skracanie w razie potrzeby oraz ściąganie końców wokół łydki (co troszkę wówczas przypominało szarawary jakich używała zarówno polska husaria, lekka jazda jak i kozacy).

Wraz z erą Muromachi ewolucja przyniosła suo 素襖 i daimon 大紋 (używany jako „nośnik” rodowych monów, później noszonych na formalnych kimonach). Oba stroje zazwyczaj zamiast jedwabiu były wykonane z lnu. Tak jak i ówczesne hakamy (materiał był bardziej zgodny z ówczesnym poczuciem gustu).

Pokój pod rządami Ieyasu Tokugawy przyniósł zmiany socjalne – samuraje stawali się inżynierami, nadzorcami czy poborcami podatkowymi. Dawne kataginu – po skróceniu rękawów i dodaniu sterczących „skrzydełek” – zmieniło się w kamishimo 上下 lub裃. A hakamie (zwanej wówczas nagabakama) urosły nogawki tak kuriozalnie długie, że wymagały specjalnego stylu chodzenia w pomieszczeniach i zawiązywania przy wychodzeniu na zewnątrz. Podobno dlatego, żeby nie dało się w nich walczyć ani uciekać (ale znając inwencję Japończyków można przypuszczać, że znaleziono jakieś obejścia).

W późniejszym czasie hakamy ubierali nie tylko samuraje, ale również kupcy i naukowcy. Niższe warstwy społeczne (np. ashigaru – piesi żołnierze) ubierały karusan przypominające pantalony. Pozostałościami tych czasów była tattsuke-bakama (dosł. hakama do pracy), yamabakama (hakama w góry) czy nobakama (hakama w pole) – obie wiązane u góry jak zwykła hakama, ale z wąskimi nogawkami przypominającymi raczej zachodnie spodnie.

Ta pierwsza uzupełniona o kyahan (rodzaj legginsów) była ulubionym strojem ninja (dziś można ją zobaczyć na yobidashi 呼出 – asystentach turniejów sumo) lub bębniarzy taiko. Kobieca wersja roboczych „spodni” nazywała się monpe.

Na zdjęciu obok pan Hideo Yamaki 山木秀人, najsłynniejszy yobidashi w Japonii, który zaczynał swoją karierę zapowiadacza w 1969 roku!

W epoce Meiji, po silnej westernizacji wszystkich obszarów życia, hakamy pozostały elementami formalnego stroju (szczególnie starszego pokolenia). Ale wraz z końcem II wojny światowej w zasadzie (jako element używany na co dzień) odeszły do lamusa.
Hakama była noszona z tradycyjnym kimonem trochę jak dzisiejsze garnitury przez zdecydowaną większość szlachty, a także przez bogatych kupców. Dawniej demonstrowała raczej status społeczny niż status wojownika. Ale tak czy inaczej na zachodzie kojarzy się przede wszystkim z tradycyjnym strojem samurajów (a dziś również adeptów japońskich sztuk walki).

Hakamę zakłada się na keikogi (bluzę) lub kimono (za wyjątkiem jego letniej, bawełnianej odmiany – yukaty). Jednak o ile kiedyś był to nieodzowny element męskiego stroju, to współcześni japońscy mężczyźni ubierają hakamy tylko z ekstremalnie formalnych okazji (np. śluby, pogrzeby). Zatem budo stało się w tym zakresie ostoją tradycji. Nawet zawodnicy sumo, którzy podczas walk ubrani są w pas mawashi, podczas wystąpień publicznych mają obowiązek występować w tradycyjnym stroju. Na codzień w hakamach chodzą kannushi 神主 – mnisi lub osoby świeckie pracujące w świątyni shinto. W tym wypadku kolor hakamy ściśle związany jest z rangą noszącej ją osoby.

Najbardziej znanym wizerunkiem kobiety w hakama jest miko (czyli dziewczęta pomagające w utrzymaniu świątyni, żeński odpowiednik kannushi). Strój miko składa się z białego kimona i jasnoczerwonych (lub pomarańczowych) hakama. Czasem podczas formalnych uroczystości są to czerwone nagabakama.

W dawnych czasach bushi nie mogli pokazywać się publicznie bez hakamy. Podczas relaksu w domu lub ogrodzie bushi mógł chodzić tylko w kosode 小袖 (odpowiednika szlafroka lub podomki), nie zakładając hakamy, ale były to okoliczności wyjątkowe. Gdyby wyszedł na zewnątrz bez hakamy, byłby uważany za wyjątkowo niechlujnego lub wyglądającego nieformalnie.

Niegdyś nosili hakamy wyłącznie mężczyźni. Wojowniczki (których zadaniem była ochrona damskiej części rodu oraz kurtyzan mieszkających w zamkach) – pomimo, że były szkolone w posługiwaniu się wieloma rodzajami broni – ubierały się po damsku (czyli w kimona, a nie hakamy). Dopiero w czasach współczesnych kobiety zaczęły nosić hakamy do treningu sztuk walki. Oczywiście pewnie możnaby znaleźć jakieś historyczne przykłady kobiet w hakamach, ale będą to raczej wyjątki.

 

Hakama kobieca różni się od męskiej w wielu elementach, z których najbardziej znaczące to wzory i kolory tkanin, sposób wiązania (wyżej i bez węzła z przodu) i brak koshiita (to logiczne, bo biorąc pod uwagę, że kobiety wiążą hakamę wyżej to usztywnienie wypadałoby gdzieś pod łopatkami ?). Ale np. w szkole Ogasawara kobiety noszą hakamy do jazy konnej dokładnie takie same (i tak samo wiązane) jak mężczyźni.
Męska hakama może być używana zarówno w sytuacjach formalnych jak i nie. Kobiety (za wyjątkiem strojów do sztuk walki jak kyudo czy kendo) ubierają hakamę znacznie rzadziej (w zasadzie tylko z okazji uroczystości ukończenia szkoły). Również rzadko noszą je podczas ceremonii herbaty. Być może dlatego, że taki strój eksponuje talię?

Po co nosić hakamę?

A po co piłkarze zakładają koszulki, szorty i getry? Bo taka jest tradycja.

Sensei Hideharu Onuma mawiał, że strój do ćwiczeń jest ważny, ponieważ gdy przebieramy się ze zwykłego ubrania, zostawiamy za sobą codzienny świat a wkraczamy w świat Kyudo. Trening kyudo ma być czymś więcej niż tylko szkoleniem fizycznym, i wybór ubioru to podkreśla. Ponadto ubiór dodaje gracji i godności tej i tak pełnej wdzięku i godności sztuce. Z praktycznego punktu widzenia hakama jest przewiewna i komfortowa, pozwala też (przy odrobinie wprawy ?) na łatwe poruszanie się.

Materiał

Hakamy używane w różnych dziedzinach muszą sprostać nieco innym potrzebom. Zatem używa się do ich produkcji różnych tkanin. W kyudo hakama pełni w zasadzie wyłącznie rolę ozdobną (ceremonialną), ale już w iaido czy aikido musi wytrzymać szorowanie kolanami po podłodze. Obecnie stosuje się następujące typy tkanin:

  1. polyester (tetron): łatwy w „obsłudze”, można prać w pralce, nie gniecie się i nie traci fasonu (nie wymaga zaprasowywania zakładek). Cieńszy i lżejszy niż zwykła bawełna. Wadą jest to, że nie chłonie tak dobrze jak bawełna, więc nogi pocą się bardziej.
  2. bawełna: wymaga konserwacji i prania ręcznego (kurczy się!) i gniecie jeśli jest niewłaściwie składana. Zwykle grubsza i cięższa niż tetron, znacznie lepiej absorbuje pot. Uważana za bardziej komfortową w noszeniu.
  3. wełna: ze względu na własności używana właściwie wyłącznie do strojów paradnych
  4. jedwab: niemal idealny, ale ze względu na cenę dostępny raczej dla nielicznych…
  5. mieszanki: próby znalezienia “złotego środka”. Handlowcy twierdzą, że łączą zalety, użytkownicy – że wady

Części

Typowa współczesna hakama ma z przodu pięć fałd (plis) – trzy po lewej i dwie po prawej stronie (asymetria dość charakterystyczna dla japońskiej estetyki) – a z tyłu dwie. Reprezentują one (podobno) cnoty, którymi powinien się charakteryzować każdy adept budo (a w zasadzie każdy człowiek), uważane za istotę „drogi”:

  • jin (仁) – dobroć, miłosierdzie, życzliwość , współczucie
  • gi (義) – sprawiedliwość, honor, prawość, moralność
  • rei (礼) – uprzejmość, etykieta, wdzięczność, (inna wersja: rei 禮 – obyczaje, maniery, uprzejmość)
  • chi (智) – mądrość i inteligencja, (inna wersja: yū 勇 – odwaga, bohaterstwo)
  • shin (信) – szczerość i uczciwość, (inna wersja: makoto 真 – prawda, powaga)
  • chūgi (忠義) – lojalność, wierność, poświęcenie
  • meiyo (名誉) – szacunek, reputacja, prestiż (inna wersja: shinkō 信仰 – wiara, pobożność, zaufanie)

Można też spotkać inną interpretację, wg której przednie fałdy reprezentują pięć podstawowych relacji konfucjańskich:

  • prawość między władcą a ministrem (poddanym),
  • przywiązanie między ojcem a synem,
  • dbałość o podział obowiązków między mężem a żoną,
  • hierarchia między starszymi a młodszymi braćmi,
  • wierność między przyjaciółmi

Zakładając hakamę, poprawiając jej fałdy czy składając ją – powinniśmy zawsze mieć na uwadze te cnoty i przestrzegać ich. Nie znam historycznych przekazów na ten temat, więc wydaje mi się, że symbolika fałd to jedna z zachodnich legend. Ale ponieważ każda sposobność jest dobra, żeby się zastanowić nad sobą i światem – to czemu by nie? ?

Nie do końca również wiadomo (pomijając aspekt estetyczny) z czego wynika niesymetria w ilości plis. Możliwym wytłumaczeniem może być chęć zapewnienia różnej możliwości ruchu obu nogom (np. przy wstawaniu lub dosiadaniu konia).

Oprócz głównej części (tkaniny) hakama posiada jeszcze:

  1. himo 紐 (paski) – dwa dłuższe służące do obwiązywania się przy zakładaniu przedniej części i dwa krótsze do wiązania tylnej.
  2. koshiita 腰板 (usztywnienie) – płytka usztywniająca tylną część (występuje tylko w męskiej wersji). Poprzez wyprostowanie kręgosłupa pomaga zachować prawidłową postawę. Wystarczy jeszcze tylko pamiętać o tym, żeby kołnierz nie odstawał z tyłu od szyi i że należy wciągnąć brodę. I gotowe!
    Do historii przeszły opowieści (a ponoć nawet filmy), na których zachodni „mistrzowie” mają hakamę założoną z koshiita z przodu całkiem na poważnie tłumacząc, że jest to specjalna ochrona podbrzusza…
  3. hera 袴のヘラlub hakamadome 袴止め (zaczep) – niewielka szpatułka przymocowana pod koshiita, zatykana za obi lub himo, ułatwiająca utrzymywanie się tylnej części hakamy na swoim miejscu. Jak to z japońskimi przedmiotami bywa, hera nabierała czasem znamion małego dzieła sztuki (np. wykonana misternie z kości słoniowej)
  4. momodachi 股立 (ewentualnie wakinaka lub soba) – otwarte przestrzenie po bokach (umożliwiają np. wysunięcie miecza włożonego za obi lub dostęp do kieszeni w kyudogi). Mogą mieć różną wielkość (znacznie większe np. w hakamach do yabusame, żeby łatwiej dało się wyciągać zatknięte za obi strzały). Warto zwrócić przy okazji uwagę, że stanie z rękoma wetkniętymi w te wycięcia uważane jest za niezbyt grzeczne (może ktoś trzyma tam broń?). Soba służy do wtykania zdjętego przy hadanugi rękawa kimona, a czasem – podciągniętych do pracy lub walki – nogawek hakamy.

Rodzaje

Historycznie hakama występowała w różnych wersjach. Ale do dziś przetrwały w zasadzie tylko dwie odmiany:

  1. umanori 馬乗り – raczej męska (dzielona), w dosłownym tłumaczeniu: do jazdy konnej
  2. andon bakama 行灯袴 – raczej damska (nie dzielona), przeważnie bez usztywnienia koshiita z tyłu

Rozmiar

Rozmiary hakam podawane są w postaci liczby, oznaczającej długość. Tyle tylko, że w dość nietypowej jednostce. ? Przyzwyczajeni jesteśmy wprawdzie do pomiarów z użyciem shaku 尺 (10/33 m czyli ok. 30.3 cm) i sun 寸(1/10 shaku czyli ok. 30.3 mm). Np. łuk jest 4-sun nobi – czyli 4 sun (12 cm) dłuższy niż standardowe 221 cm, a mato ma średnicę shaku ni sun czyli 36 cm. Ale życie komplikuje się w przypadku tkanin i ubrań. ☹ Do tego celu stosowano jednostkę kujirajaku (lub kujira shaku shaku) 鯨尺, która wynosi 25/66 m czyli 37.87 cm i odpowiednio kujira shaku sun ma 37.87 mm. Nazwa wywodzi się od wykonanej z bambusa lub drewna linijki krawieckiej, używanej do obmiaru kimon, hakam i innych tradycyjnych ubiorów.

A zatem hakama #28 ma ok. 106 cm. Proste! ? „Nasze” shaku to zatem w pełnym brzmieniu kanejaku 曲尺. Mam nadzieję, że teraz już zamówicie prawidłową długość…?

Rozmiar (długość ) hakamy zależy od dyscypliny, ale z reguły powinna sięgać u dołu do połowy kostek stóp. W przypadku mężczyzn pomiaru dokonuje się od pępka (ewentualnie góry biodra). W przypadku kobiet – talii (lub dołu żeber). Hakamy (standardowo) nie mają „tęgości” a jedynie „długość”. Jednak niektóre sklepy w odpowiedzi na zapotrzebowanie (głównie zachodniej klienteli) oferują możliwość dobrania również obwodu w pasie. Zwykle rozmiar „medium” to ok. 90 cm, „wide” to 100 cm. Powyżej pozostaje raczej opcja „custom order”. Ale jeśli wybieramy standard to dla osób z brzuszkiem warto uwzględnić to przy pomiarze i wziąć rozmiar ciut większy.

Kolor

Pomijając ścisły ranking kolorów w przypadku shinto, na codzień spotkać można hakamy w najróżniejszych kolorach. Jednak we współczesnym budo stosowane są prawie wyłącznie czarne, granatowe, indygo (aizome) i rzadziej białe. Można spotkać też hakamy w drobniutkie prążki (czarne, granatowe, szare, ciemnozielone lub brązowe). Zwyczajowo są one zastrzeżone dla shogo (czyli renshi, kyoshi i hanshi) lub np. osób sprawujących opiekę nad dojo. Nie jest to jednak ścisła reguła. Zgodnie ze standardem ANKF w kyudo mężczyźni noszą hakamy w kolorze czarnym, a kobiety w czarnym lub granatowym.

Hakama prążkowana używana jest zwykle na formalne okazje, ale prążki w kolorach innych niż czarny i szary (z białym) mogą być stosowane również do mniej formalnego stroju. Na „zwykłe” okazje mężczyzna zakłada hakamę jednobarwną (ewentualnie cieniowaną). Takie są również formalne hakamy damskie. Niekiedy hakamy młodych kobiet bywają delikatnie dekorowane (np. wyszywanymi kwiatami wiśni).
Nie jest to wprawdzie ścisła reguła, ale w przedstawieniach teatru noh kolor hakamy określa zwykle status bohatera. Czerwony oznacza młodą kobietę, goście z zaświatów (duchy, bogowie) noszą hakamy w kolorze białym lub błękitnym, a barwne i wzorzyste są w zasadzie zarezerwowane dla ról wojowników i potworów.

Czasami można również zauważyć, że adepci budo mają z tyłu na prawej stronie wyszyte swoje imię lub nazwisko. Idea sprawdza się na różnego rodzaju stażach zamiast noszenia zekkena czy plakietki z nazwiskiem. No i nie ma pomyłek w szatni ?

Zakładanie

Mężczyźni zakładają hakamę w pasie (na obi), węzeł tylnych himo powinien być w punkcie tanden (punkt środka ciężkości ciała, około 6 cm poniżej pępka). Kobiety natomiast zwykle wiążą hakamę wyżej (w talii?). Węzeł jest na lewym biodrze lub ukryty pod tylną częścią hakamy.
Dawniej obi było czasem bardzo cenne i piękne. Dlatego w niektórych okolicznościach wiązało się hakamę tak, żeby brzeżek obi wystawał u góry, demonstrując pozycję społeczną właściciela.

Wiązanie pasków też może być różne. Szczegóły wiązania jak i kształt czy lokalizacja węzłów mogą zależeć od sztuki walki lub konkretnej szkoły. Ju-musubi 十結び (jumonji, juii-shime) przypominający krzyż (lub znak „dziesięć”) jest najbardziej formalny. Mniej ceremonialny sposób to ichimonji 一文字 (czyli znak „jedynki”, wariacja jumonji, bez pionowych wypustek), „kosteczka” z krótkimi luźnymi końcówkami (musubikiri, shosei musubi 称制), chōmusubi 蝶結び (dosł. motylek a po naszemu zwykła kokarda). Długie paski zatknięte są za obi lub taśmy hakamy. I tu znowu miejsce na legendę (podobnie jak ta o cnotach i plisach), że lewy koniec powinien być przełożony z dołu do góry, a prawy – odwrotnie. Ma to jakoby odzwierciedlać wszechobecne yin i yang ?

Wg szkoły Ogasawara wkładając hakamę mężczyźni powinni najpierw wkładać lewą nogę, a dopiero prawą. Przy zdejmowaniu – odwrotnie. To również w związku z yang i yin.

W przypadku mężczyzn prawidłowo zawiązane obi tworzy z tyłu rodzaj odstającej poduszki. Powoduje ona efekt uniesienia tylnej części hakamy i odsunięcie jej od pośladków.

Składanie

Jak pokazuje praktyka – składanie hakamy nie jest proste. Najlepiej robić to na czystej podłodze lub furoshiki, zwracając uwagę na odpowiednie ułożenie wszystkich plis. Powinniśmy robić to starannie, mając na uwadze symboliczne znaczenie każdej plisy, traktując tą czynność jako jeden z elementów doskonalenia w sobie cnót i wartości, które symbolizują. Jest to część pracy nad sobą oraz etykiety. W niektórych szkołach najwyższy rangą uczeń jest odpowiedzialny za składanie hakamy Senseia (jako znak uznania i szacunku). Doprowadzenie do odkształcenia fałd (szczególnie w przypadku jedwabiu czy wełny) może wymagać potem interwencji specjalisty, więc najlepiej nie dopuszczać do tego typu sytuacji. Wersji składania jest wiele – od minimalistycznej (tylko na trzy) po kosteczkę, którą można rzucać i się nie rozłoży.

Legendy c.d.

W kręgach budo można często usłyszeć historyjkę, że noszenie hakamy miało (ma) na celu ukrycie przed przeciwnikiem ruchu stóp. Ale czy to rzeczywiście ma jakiś sens? Dopiero w nowszych produkcjach hakamy zakrywają kostki. Na starych rycinach i filmach (np. klasyka Kurosawy) hakamy są na tyle krótkie, że nie zasłaniają stóp. Wydaje się to praktyczne, biorąc pod uwagę stan ówczesnych ulic i chodników. Będąc zmuszonym do walki samuraje zawiązywali rękawy kimona (podobnie jak obecnie robią to kobiety) oraz związywali nogawki hakamy, żeby ułatwić sobie ruchy. Z drugiej strony na wojnie samuraje byli w zbroi, do której hakama nie miała sensu. Więc historyjka chyba do obalenia.

Ceremonia

Od okresu Heian chłopcy w wieku trzech lat byli poddawani ceremonii hakama-gi (hakamagi no shiki 袴儀ぎの式 lub chakko no gi 着袴の儀) – pierwszego przywdziania hakama. Po raz pierwszy taka uroczystość miała miejsce w roku 962, kiedy to ówczesny książę Morihira przywdział spodnie hakama, aby podkreślić okres wyrośnięcia z wieku wczesnodziecięcego. Z biegiem czasu przesunięto granice wieku o dwa lata i od okresu Kamakura (1185–1333) ceremonia ta odbywa się w wieku lat pięciu. Do dziś jest jednym z elementów listopadowego święta shichi-go-san.
Wzmiankę o hakama-gi znajdziemy na początku dzieła „Genji-monogatari” – nazywanego pierwszą japońską powieścią. Przeprowadzanie ceremonii należy do tradycyjnych elementów szkoły Ogasawara. Ponieważ gra go (z wyglądu przypominająca warcaby) jest ponoć uosobieniem życia, to uroczyste ubieranie pięciolatka odbywa się właśnie na stoliku do go, z którego na koniec wystrojony już chłopiec uroczyście zeskakuje na ziemię (ta część imprezy nazywa się fukasogi no gi 深曽木の儀). Pod koniec 2011 roku cała Japonia śledziła jak robił to cesarski potomek, Książę Hisahito.

Typy i kształty

Dawniej hakamy w zależności od pozycji noszącego mogły być proste (uszyte z dwóch kawałków tkaniny – jednej na przód i jednej na tył) lub bardziej skomplikowane (z trzech, czterech lub nawet sześciu części). W okresie Heian zwykła dwuczęściowa hakama sięgała mniej więcej do kolan lub połowy łydki. Stąd jej umowna nazwa kobakama. Szerokość przedniej i tylnej części była w pasie jednakowa (ok. 27 cm) mniej więcej do epoki Muromachi, pod koniec której tylna część stała się węższa a i długość pasków stała się różna. Dawne hakamy miały raczej wyraźnie „zdefiniowane” nogawki (bez współcześnie znanych plis) oraz nie miały koshiita, która pojawiła się mniej więcej na początku ery Edo. Formalne hakamy miały zazwyczaj podszewkę. Hakamę z podszewką nazywano ai-hakama, co odróżniało je od hakam bez podszewki powszechnie noszonych w miesiącach letnich, które nazywano hitoe-hakama.

Kiedy było ciepło lub trzeba było zabrać się do pracy – robiono „momotori”. Czyli podciągano nogawki hakamy zatykając je za pasek. I tak hakama zmieniała się w krótkie spodnie. Jak np. podczas obowiązkowego mycia podłogi przed treningiem. Zdjęcie poniżej pochodzi z 2006 roku (III Turniej Kyudo w Pabianicach).

 

Jak wspominaliśmy wcześniej – hakama przez lata podlegała ewolucji pod wszystkimi aspektami (kroju, tkaniny, zastosowania). Te najbardziej znane to:

Naga-bakama 長袴
Samuraj odwiedzający shōguna lub wysocy randą daimyo na dworze musieli czasem ubierać bardzo długie hakama (naga-bakama, dosł.: długie hakama). Od normalnych różniła je tylko niezwykła długość zarówno z tyłu jak i z przodu, tworząca tren o długości czasem nawet metra, utrudniający normalne poruszanie się, co pomagało zapobiegać atakom z zaskoczenia czy zamachom. W dzisiejszych czasach naga-bakama można jeszcze zobaczyć w teatrze noh i podczas rytuałów shinto.

Karusan-bakama 軽山袴
Niektóre hakama w okresie Sengoku (1493-1573) miały brzegi węższe niż część środkowa, na wzór bufiastych spodni Portugalczyków. Styl ten został wprowadzony w okresie Edo i nazwany karusan-bakama. Poza stożkowatym kształtem miały też zabezpieczającą taśmę z tkaniny – wyglądającą raczej jak mankiet – wszytą wokół każdej nogawki, aby bufiasta tkanina nie otwierała się jak w zwykłych hakama.

Sashinuki-hakama 指貫袴
Sashinuki jest typem hakama przeznaczonym do noszenia luźno i eksponującym stopy. Aby tego dokonać, są nieco dłuższe niż zwykłe, a sznurek przeciągnięty przez mankiet i zawiązany wokół kostki tworzy „baloniasty” kształt. Aby zapewnić odpowiedni efekt bardziej formalne sashinuki miały 6 (a nie 4) zakładki. Technicznie, sznurek wiązany wokół kostki powoduje, że sashinuki są typem kukuri-hakama (dosł. zawiązywane). Najwcześniejsze modele były krojone jak normalne (choć nieco dłuższe) i miały tylko sznurek przechodzący przez brzeg każdej nogawki. Ten sznurek był zaciągany i zawiązywany w kostce. Takiej postaci używano powszechnie w okresie Heian. Sashinuki były noszone przez dostojników dworskich podczas różnych rozrywek lub pół-formalnie.

Oprócz tego można spotkać jeszcze: hitatare no hakama, kukuri bakama, sayomi-bakama, ōguchi bakama 大口袴, sashiko, shitabakama, suikan no bakama, tattsuke bakama, uwabakama, yonobakama, bajou bakama, tsutsu bakama i kilka innych.

Fizjologia

Chyba każdy, kto przyglądał się zakładaniu hakamy, zastanawia się jak ją można w rozsądnym czasie zdjąć, jeśli zostaniemy przyciśnięci potrzebami naturalnymi. Dla cierpliwych, którzy dotarli aż do tego miejsca mamy w nagrodę filmiki poradnicze Pana Tatsushige, aktora teatru noh, dla którego chodzenie w hakamie to codzienność.

Na koniec jeszcze fragment o hakamie z naszego “Kyudo Manual” (str. 120):

Clothing
It is very important to use clothing which is suitable to the time, place and occasion. These may be Japanese clothing (Wafuku), or practice clothing (Kyudogi). The colour of Japanese socks (Tabi) used should be white, and other items of wear should be clean and comply with the accepted standards of etiquette.
When shooting in Japanese clothing (Wafuku) or practice clothing (Kyudogi – white colour is preferable), it is better that the Hakama worn should be a Machidakabakama (trouser-type). It is also not desirable for a male archer wearing Japanese clothing with a crest to wear western style underwear, or a tee shirt underneath, or to wear Andonbakama (skirt-type).

Obaliliśmy jak sądzę mit, że hakama miała maskować ruchy stóp przed wrogiem. Ale niewątpliwie maskuje kształt nóg. W przypadku mężczyzn może to i dobrze (nie trzeba się tak często depilować), ale w przypadku kobiet – czasem szkoda ?

P.S.

Jeśli spodobało Wam się podciąganie hakamy do pracy to pamiętajcie, że są dwie wersje: krótka i bardzo krótka 🙂

Comments are closed.