Jedno z pytań egzaminacyjnych na 3 dan brzmi tak: Na co zwracasz uwagę, aby zapewnić swoim rówieśnikom (współćwiczącym) bezpieczeństwo podczas codziennych treningów?

Według „Słownika języka polskiego PWN” bezpieczeństwo to „stan niezagrożenia”. Czyli aby zapewnić bezpieczeństwo, powinniśmy wyeliminować wszelkie zagrożenia. No i tu zaczyna się problem… Bo czy to w ogóle możliwe? Na szczęście pytanie ogranicza nas w czasie i przestrzeni do czasu i miejsca treningu. Ale to i tak dość szerokie pole do rozważań.

Jeśli już zaczęliśmy od teorii, to warto przypomnieć, że bezpieczeństwo (i środki z nim związane) możemy podzielić na:
1. czynne – jak zmniejszyć ryzyko lub uniknąć wypadku (zdarzenia)
2. bierne – jak złagodzić skutki (następstwa) ewentualnego wypadku (zdarzenia)

Ten drugi element to zwykle różnego rodzaju osłony. W samochodzie to m.in. pasy bezpieczeństwa, zagłówki, poduszki powietrzne i strefy zgniotu.
A w kyudo? Kiedyś pewnie elementy zbroi i wyposażenia (łącznie z tarczą tate 盾 lub horo 母衣 – „pneumatyczną” osłoną pleców). A w kyudo współczesnym – muneate 胸当 (czyli osłona piersi), tomo 鞆 (osłona lewego przedramienia, dziś praktycznie nieużywana) czy oshidegake 押手弽 (mini-rękawiczka na lewą dłoń).

Główne przyczyny wypadków to:
– yudan 油断 (nieostrożność, nieuwaga, niedbalstwo)
– nare 慣れ (rutyna, doświadczenie, zbytnia pewność siebie i swoich umiejętności)
– dasei 惰性 (przyzwyczajenie, lenistwo, inercja)
Jeśli dodamy do tego pośpiech, brak kontroli/nadzoru, niewłaściwy stan sprzętu/wyposażenia, ciasnotę, zmęczenie czy braki w szkoleniu – problem gotowy.

Prawa Murphy’ego i statystyka działają nieubłaganie. Dlatego oczywiście warto przemyśleć sytuacje, kiedy coś mogłoby się wydarzyć i czasem, w kontrolowanych warunkach zrobić jakąś symulację i szkolenie. Ale zgodnie z powiedzeniem, że „lepiej zapobiegać niż leczyć” należy głównie pracować nad zapobieganiem niebezpiecznym sytuacjom. To zupełnie tak, jak z shitsu… ?

Zacznijmy zatem „z grubej rury”, czyli od potencjalnie najgroźniejszych sytuacji, związanym z postrzeleniem.

Niestety zdarzyły się w Japonii (nieliczne, ale jednak) wypadki śmiertelne (lub z ciężkimi obrażeniami) związane z trafieniem przez strzałę.

Jeśli przyjmiemy, że strzała waży ok. 34 gramów i startuje z prędkością ok. 150 km/h, to jej energia kinetyczna wynosi ok. 27 J. Czy to dużo? W porównaniu do ok. 500 J dla pistoletu lub 2000-3000 J które ma kula 7.62 mm z karabinu – to niewiele. Ale biorąc pod uwagę, że najmocniejsze legalne w Polsce tzw. wiatrówki mogą mieć 17 J – to już wydaje się sporo.

Na kanale 弓道学校 był kiedyś filmik, prezentujący skutek strzału z 14 kg yumi do „spożywczego” kurczaka z odległości 14 metrów. Zobaczcie też nasze zabawy z katamono inuki.

Największe zagrożenie występuje wówczas, kiedy ktoś znajduje się przed liną strzału (shai). Może się to przytrafić gdy:

Teren powinien być odpowiednio chroniony (oznaczony i ogrodzony lub obserwowany). W sytuacji pojawienia się kogokolwiek natychmiast należy przerwać strzelanie. Zwykle trenujemy w salach, więc wydaje się to mało prawdopodobne. Ale jeśli jest na salę kilka wejść, to należy zadbać o zabezpieczenie wszystkich, szczególnie po stronie azuchi. Choćby stawiając ostrzegawcze tablice.

Yatori – jest to stały element każdego treningu.

Więc z jednej strony łatwo go wyćwiczyć (można powtórzyć wiele razy). Ale z drugiej – łatwo popaść w rutynę i nieuważność. A jak wspomnieliśmy na wstępie, to jedna z głównych przyczyn problemów.

Procedura yatori może się różnić w poszczególnych dojo. Więc warto zapytać lub poprosić o pokazanie, jak powinno to wyglądać. Bezwzględnie powinna nastąpić wymiana komunikatów z obustronnym potwierdzeniem, że wszystko jest pod kontrolą. Nie wolno ruszyć po strzały bez wyraźnego potwierdzenia ze strony shajo, że strzelanie jest wstrzymane.

W niektórych dojo przed wyjściem yatori wywieszana jest czerwona flaga, włączane migające ostrzegawcze światło, czasem połączone z sygnałem dźwiękowym. Dopiero gdy osoba odpowiedzialna za yatori stwierdzi, że strzały zostały zebrane i cała grupa jest bezpieczna – podaje informację, że można wznowić strzelanie (wyłącza sygnalizację, zdejmuje flagę).

Potwierdzenie, że można wznowić strzelanie powinna wydać osoba odpowiadająca za trening, upewniając się, że faktycznie nikt nie jest w strefie zagrożenia.

A kto powinien wydać pozwolenie na wejście yatori?

Podczas zawodów za bezpieczeństwo odpowiada sędzia strzelnicy (shajō shinpan iin 射場審判委員). “Zasady zawodów kyudo” (Kyūdō kyōgi kisoku 弓道競技規則) określają, że:

Sędziowie strzelnicy (shajō) są odpowiedzialni za sędziowanie na shajō (w tym yamichi)
a. Shajō Shinpan Iin są odpowiedzialni za potwierdzenie, że warunki są bezpieczne, sprawdzenie pozycji strzeleckiej zawodników, ważności lub nieważności strzelania, a także orzekanie przepadku (strzału), dyskwalifikacji i innych kwestii.
b. Shajō Shinpan Iin wydają komunikat o zaprzestaniu strzelania, gdy uznają to za konieczne.

Podczas treningu zwyczajowo odpowiada za to osoba najwyższa stopniem/stażem, dōjō-chō 道場長 (szef dojo), instruktor lub inna wyznaczona osoba. Ale każdy powinien poczuwać się do kontroli w tym zakresie (i natychmiastowej reakcji, gdy zauważy coś niepokojącego). Niezależnie od procedury warto wyrobić w sobie nawyk, że przed wejściem na azuchi najpierw patrzymy, czy nikogo nie ma na shajo. Procedury należy wzmocnić po zmierzchu, kiedy w cieniu łatwiej coś przeoczyć.

Dobrą praktyką jest strzelanie w tym samym czasie (podchodzenie całego tachi) i skoordynowane zbieranie strzał (nikt nie wychodzi przed linię shai).

Może się to zdarzyć każdemu, więc zawsze należy mieć taką możliwość na uwadze. Jasne, że początkujący mają w tym zakresie „większe szanse”. Dlatego bezwzględnie należy mieć takie osoby pod nadzorem (nie powinny strzelać same). Trzeba pilnować, żeby strzała nigdy nie była uniesiona w górę. Lepiej również, jeśli mniej doświadczone osoby nie strzelają na skrajnych stanowiskach (strzały lecą też w bok!). Pomocą mogą być różnego rodzaju siatki czy płoty zabezpieczające zawieszone tak, żeby nie dało się posłać strzały poza bezpieczny obręb yamichi.

Jeśli jednak taki przypadek się przydarzy to powinniśmy niezwłocznie przerwać strzelanie i odnaleźć strzałę, upewniając się, że nie zrobiła żadnych szkód.

Wydaje się, że nie trafienie w makiwarę z odległości ok. 2 m jest niemożliwe. A jednak się zdarza i to wcale nie tak rzadko. Jeśli makiwara ustawiona jest przy ścianie, to strzała po odbiciu się, wraca w niekontrolowany sposób i może narobić dużo problemów (Honda Toshizane stracił w podobnym wypadku oko!). Strzała może również zawadzić o elementy stojaka i rykoszetem polecieć w bok.

Należy więc bezwzględnie zadbać o to, żeby miejsce gdzie ćwiczy się przy makiwarze było odpowiednio urządzone i usytuowane. Najlepiej jeśli za makiwarą jest coś miękkiego (np. siatka, miękka płyta pilśniowa, w Japonii często ustawia się stare maty tatami), a nie twarda ściana. Makiwary powinny być umieszczone tak, żeby nie trzeba było koło nich przechodzić (ciągi komunikacyjne).

Jak na razie nie ma w Polsce kyudojo z prawdziwego zdarzenia. Używamy zastępczo hal sportowych. O organizacji prawdziwego kyudojo już pisaliśmy. Ale tym razem warto zwrócić uwagę, że we współczesnych dojo sprawy bezpieczeństwa traktowane są bardzo poważnie. Specjalny układ siatek (obowiązkowo instalowany w nowych obiektach) praktycznie uniemożliwia wystrzelenie strzały, która poleciałaby poza wyznaczony obszar. Miejsca, w których strzela się do makiwary również są odpowiednio zabezpieczone. Często są to osobne pomieszczenia, w których nie ma możliwości (lub przynajmniej jest trudno) przejść w niebezpieczny sposób. Jest to tym ważniejsze, im więcej mamy do czynienia z początkującymi (lub młodzieżą).

Zadbanie o bezpieczeństwo w dojo to jeden z głównych filarów bezpieczeństwa.

Kolejnym z nich jest kontrola sprzętu i wyposażenia. Każdorazowe sprawdzanie stanu strzał, łuków i rękawic, aby upewnić się czy nie są uszkodzone, powinno stać się naszym nawykiem. Sprawdź przed treningiem wszystkie elementy (szczególnie łuk i strzały) pod kątem jakichkolwiek oznak uszkodzeń, w tym pęknięć, odprysków, wystrzępień, wypaczeń i innych oznak zużycia, które mogłyby naruszyć integralność sprzętu. I napraw je niezwłocznie lub wymień na nowe.

Sięgając ponownie do „Zasad zawodów” można wspomnieć, że istnieje specjalna funkcja sędziego sprzętowego (kyugu shinpan iin 弓具審判委員).

Sędziowie sprzętowi określają przydatność (prawidłowość) używanego sprzętu (kyugu 弓具), wyposażenia pomocniczego i stroju (fukusō 服装).
A. Kyugu Shinpan Iin określają, czy używany sprzęt narusza Artykuł 20 [Przepisy dla sprzętu kyudo] lub przepisy zawarte w wytycznych zawodów.
B. Kyugu Shinpan Iin ustalają, czy używany strój narusza Artykuł 21 [Przepisy dotyczące stroju] lub przepisy zawarte w wytycznych zawodów.
C. W przypadku, gdy sprzęt zostanie uznany za nieodpowiedni, zostanie wydane polecenie jego poprawienia. Jeśli poprawki nie zostaną wykonane, zawodnik zostanie zdyskwalifikowany, a decyzja przekazana do sędziego głównego (Shinpan Iincho).

Artykuł 20 – pkt. 2
(a) Długość [strzały] powinna być bezpieczną długością zgodnie z yazuka 矢束 każdej osoby.
(b) No 篦 (szaft) powinien mieć średnicę 6 milimetrów lub większą.
(c) Materiałem no (szaftu) może być bambus lub tworzywa syntetyczne (aluminium, włókno szklane, węglowe itp.)
(d) Hane 羽根 (pióra), złożone z trzech piór ptasich, powinny rozróżniać haya 甲矢 i otoya 乙矢
(e) Hadake 羽丈 (długość pióra) powinna wynosić od 13 do 15 centymetrów dla dystansu kinteki i od 9 do 15 centymetrów dla enteki.
(f) Hayama 羽山 (wysokość pióra) powinna wynosić 5 milimetrów lub więcej.
(g) [Strzały] powinny mieć motohagi 本矧 i urahagi 末矧 (owijki do mocowania lotek) oraz hazumaki 筈巻 (mocowanie hazu).
(h) Hazu 筈 (nasadka) powinno być osadzone i mieć hazumizo 筈溝 (rowek na cięciwę).
(i) Poza hazumizo (rowek), hazu nie może pełnić żadnej innej funkcji (fluorescencja, luminescencja itp.).
(j) Itatsuki 板付 (grot) powinno mieć gniazdo pasujące do szaftu i mieć jeden z następujących kształtów: itatsuki-gata 平題形, shiinomi-gata 椎実形, ensui-gata 円錐形.
(k) [Na strzale] nie powinno być żadnych znaczników ani podobnych oznaczeń długości naciągu.