W kyudo przewidziane są dwa sposoby przeprowadzania dogrywki – izume (dosłownie „kontynuacja”) oraz enkin (czyli „bliżej-dalej”).

W przypadku walki o zwycięstwo zawsze powinno się stosować metodę izume (射詰竸射 izume gyōsha), aczkolwiek we wzorcowym regulaminie jest zapis, że „istnieje możliwość”. Patrzy się na to (z punktu widza) jak na przedłużenie normalnego strzelania w turnieju. Nie ma specjalnej „oprawy” sędziowskiej. Zalicza się kolejne trafienia lub „pudła” (czyli atari 当たり lub hazure 外れ), wynik pojawia się na tablicy. Wygląda to prosto, ale biorąc pod uwagę fakt, że na tym etapie każde „pudło” powoduje odpadnięcie – liczy się opanowanie zawodników, zdolność koncentracji i „zimna krew” do końca. No chyba, że rywal (lub rywale) również spudłują… Tak wyglądał finał chłopców w 20. Ogólnojapońskim Turnieju Gimnazjów.

W drugiej kolejce dogrywki spudłowała cała czwórka. W trzeciej rundzie trafiło dwóch strzelców i dopiero czwarta seria wyłoniła zwycięzcę.
A że można tak dość długo, to na tym filmiku dowód – rozstrzygająca o zwycięstwie kolejka. Jedenasta (!!!)

Jeśli mamy do czynienia z „zawodowcami” (np. studenci regularnie osiągający poziom >90% skuteczności) to taka dogrywka mogłaby przeciągać się ponad miarę. Widzowie mogliby poczuć się znużeni 🙂 Zatem w określonym momencie (powinien być określony w regulaminie, zwykle od 3-4 kolejki dogrywki) mato zostaje zmienione na mniejsze – 24 cm. To spora różnica! Powierzchnia do trafienia spada o ponad połowę (mato 36 cm – 1017.9 cm², mato 24 cm – 452.4 cm²). Ale za to – wersja hoshi, co (teoretycznie przynajmniej) ułatwia koncentrację.

Poniżej widać finałową punktację (i wynik dogrywki do zmniejszonego mato) z 42. Turnieju Szkół Średnich. Musiały być niezłe emocje…

W walce o kolejne miejsca (nie pierwsze) stosuje się dogrywkę enkin i wygląda to bardziej widowiskowo. Chwila napięcia się przedłuża, wynik niesiony jak pochodnia zbliża się do zawodników, każdy z nich próbuje wypatrzeć pióra swojej strzały…

Cały proces dogrywki enkin (遠近竸射 enkin gyōsha) lub czasem 遠近法 enkin hō (metoda enkin) jest szczegółowo opisany w Zasadach Zawodów Kyudo (弓道競技規則 Kyūdō kyōgi kisoku). Ale myślę, że warto się z nim zapoznać i potrafić „się zachować” jeśli będziemy w potrzebie. Oglądając filmiki z różnych zawodów widać, że nierzadko zdarza się z tym problem. Zatem – zapraszamy do lektury i przećwiczenia!

Całą procedurę omówimy na przykładzie finałów 55 Pucharu Cesarzowej (皇后盃　第55回 全日本女子弓道選手権大会).

O tym, jak ocenia się podczas tego wydarzenia możecie przeczytać tutaj.

W skrócie: do finału przeszło 10 zawodniczek.
Wyniki po pięciu rundach finałowych wyłoniły zwyciężczynię (9 trafień), więc nie było dogrywki o pierwsze miejsce (w razie czego byłaby w formule izume). Trzy zawodniczki uzyskały po 7 trafień i trzy kolejne po 6 trafień. Ponieważ nagradzane jest pięć pierwszych miejsc, musiały zostać rozegrane dwie rundy enkin: najpierw o 5-te miejsce (jedna z trzech osób) [1:18:22], a następnie o miejsca 2..4 – nikt nie odpadał, ale trzeba było określić kolejność [1:26:34]. Dlatego w pierwszej dogrywce oceniana była tylko jedna strzała, natomiast w drugiej – wszystkie trzy.

1. Dwóch pierwszych strzelców wchodzi do shajo (tak jak podczas turnieju), przechodzą na honza i zatrzymują się tak, że pierwszy jest na wprost wyznaczonego do dogrywki mato. Przyjmują pozycję kiza.
2. Na komendę sędziego shajo (shajo shinpan iin 射場審判委員) „hajime!” wykonują yu, wstają, przechodzą na shai i wykonują dalej procedurę taikai no maai.
3. Gdy 1 i 2 strzelec przechodzą z honza na shai, do shajo wchodzi kolejna osoba i zajmuje w kiza pozycję za drugim strzelcem.

4. Po strzale następuje procedura nieco podobna do hitotsu-mato:
   1. na yudaoshi drugi strzelec chwyta cięciwę (hazu),
   2. na monomigaeshi drugi i trzeci strzelec unoszą biodra
   3. na ashitoji drugi i trzeci strzelec wstają
5. Gdy pierwszy strzelec opuszcza shai, drugi podchodzi na jego miejsce na wprost mato, a trzeci przechodzi z honza na shiai (na miejsce drugiego). Jeśli jest więcej strzelców – kolejna osoba wchodzi do shajo.

6. Po oddaniu strzału strzelec idzie tak, jakby szedł do wyjścia, ale nie wychodzi z shajo tylko zajmuje miejsce (seiza lub na przygotowanym krześle) na dodatkowej linii hikae 控え znajdującej się za honza. Kolejni strzelcy zajmują kolejne miejsca na tej samej linii (zgodnie z kolejnością wchodzenia), przechodząc za już siedzącymi zawodnikami.
7. Po zakończeniu strzelania wszyscy siedzą w jednym rzędzie na hikae.
   Uwaga: pozycja żadnego ze strzelców nie powinna znajdować się na wprost mato do którego strzelają! Nie jest to zapis regulaminowy, ale reguła wynikająca z dobrych manier.

Podczas turniejów „młodzieżowych” do enkin stosuje się czasem specjalne sen-mato ( 線的) z narysowanymi na nim wieloma cienkimi, czarnymi koncentrycznymi okręgami dla ułatwienia oceny wyników (ma średnicę 36 cm).

1. Dwóch sędziów matomae 的前審判委員 (A od strony kamiza, B od shimoza) przyjmuje pozycję sonkyo po dwóch stronach mato, matomae iin chō 的前委員長 (przewodniczący) C stoi obok nich
2. Sędzia matomae od strony kamiza (A) wskazuje najlepszą strzałę, drugi sędzia matomae (B) potwierdza ocenę.
3. Sędzia B przytrzymuje lewą dłonią mato, prawą ręką wyciąga strzałę i podaję ją C piórami do góry

3. Sędzia C odbiera od B strzałę lewą ręką i przekłada ją do prawej ręki piórami do góry
4. Strzała trzymana jest w okolicy itsukebushi w taki sposób, żeby widoczna była z shajo
5. Czynności 2..4 zostają powtórzone dla kolejnych strzał
   Uwaga: wyjmuje się tylko tyle strzał o ile miejsc jest dogrywka! Patrz – niżej.
6. Sędzia C trzyma kolejne strzały przesunięte ok. 10 cm w dół. Zaleca się maksymalnie 5 strzał. Jeśli wymagana jest większa liczba, może to robić kilku sędziów lub asystentów
7. Po sprawdzeniu przewodniczący C (matomae iin chō) zwraca się w stronę shajo, trzymając strzały w prawej ręce, lewą odkłada płasko na biodro/pachwinę.
8. W tej pozycji idzie po yamichi (środkiem) do shajo (nie należy biec).
9. Matomae iin chō zatrzymuje się przed shajo, stając na wprost shajō iin-chō 射場委員長 (przewodniczącego komisji shajo) wskazuje najwyższą strzałę i mówi „Ue kara jōidesu” (上から上位です – najlepsze od góry).
10. Sędzia mato A może pełnić rolę przewodniczącego matomae (C)
11. Jeśli tak się stanie to ręce zostaną zmienione począwszy od pkt. 4

1. Przewodniczący shajo (shajo iin-chō 射場委員長) staje twarzą w twarz z matomae iin chō na brzegu shajo
2. Przejmuje prawą ręką strzały trzymane przez C, trzymając je nad itsukebushi (nad pięścią C)
3. Trzymając strzały prawą ręką odwraca się w stronę wakishomen (do kamizy), a następnie ponownie w prawo w stronę czekających zawodników
4. Wskazując na strzały mówi „Ue kara ￮-i ~￮-i desu” (上から○位～○位です – od góry miejsca x do y)
5. Ogłasza „Odpowiedni zawodnicy muszą głośno wypowiedzieć swój numer i nazwisko.”
6. Trzymając hazu w lewej ręce wysuwa najwyższą strzałę tak, aby grot znalazł się pod prawą dłonią i przechyla ją lekko w lewo
7. Trzymając strzałę w okolicach itsukebushi (poniżej motohagi) wyciąga ją z prawej dłoni i zbliża do zawodników.

8. Zawodnik potwierdza rozpoznanie strzały podając swój numer startowy oraz imię i nazwisko
9. Po weryfikacji sędzia ogłasza miejsce, numer startowy i nazwisko, a następnie wręcza strzałę odpowiedniemu zawodnikowi.
10. Procedura 6..9 powtarza się z następnymi strzałami (jeśli jest więcej niż jedna)
11. Po ustaleniu wyników pada komenda „kiritsu” (起立 wstać), a następnie „taijō” (退場 wyjść).
12. Zawodnicy kłaniają się wykonując yu i opuszczają shajō

Finalnie wyniki wyglądały następująco:

To tyle jeśli chodzi o sam przebieg dogrywki. Wygląda to relatywnie prosto. Warto jednak zwrócić uwagę na to, że ocena miejsca trafienia może rodzić wątpliwości… Wróćmy więc jeszcze na chwilę przed mato.

Ocenę wyników enkin możnaby podzielić na kilka „grup rankingowych”:

1. Strzały, które trafiły w mato – ocenia się odległość od centrum mato, to dość proste
2. Strzały, które nie trafiły w mato, ale wbiły się bezpośrednio w azuchi – ocena odległości powinna odbyć się w płaszczyźnie mato (a nie punktu wbicia w azuchi)
3. Strzały, które odbiły się od ziemi (hakiya 掃き矢) – nawet jeśli trafiły w cel, są traktowane gorzej niż grupa 1 i 2
4. Strzały, które nie doleciały do matoba (spadły na yamichi) – „przedłużenie” grupy 3, liczy się odległość do środka mato
5. Strzały, które nie zostały wystrzelone (hazukobore) – klasyfikowane na końcu z jednakowym wynikiem

Szczegółowe wytyczne jak powinny być oceniane różne przypadki znajdziemy w dokumencie Kyūdō kyōgi kisoku (Art. 27)

(a) Ranga jest określana w płaszczyźnie celu i jego przedłużenia, a strzała znajdująca się najbliżej środka celu ma wyższą rangę.
(b) Strzały będące w tej samej odległości powinny być wystrzelone ponownie lub traktowane jednakowo.
(c) Strzały odbite od yamichi, które dosięgną azuchi, mają niższą ogólną rangę, a jeśli jest ich więcej niż jedna, wyższą rangę ma strzała znajdująca się najbliżej środka celu.
(d) Strzały które nie dotrą do azuchi są klasyfikowane najniżej spośród wszystkich strzał, a jeśli jest ich więcej niż jedna, wyżej klasyfikowana jest strzała znajdująca się najbliżej środka celu.
(e) Strzały, które nie opuściły shajo z powodu np. uszkodzenia hazu są klasyfikowane niżej niż te, które nie dotarły do azuchi (jeśli jest ich więcej niż jedna, są klasyfikowane jednakowo).
(f) Ranga zostanie ustalona przez więcej niż jednego sędziego przed celem.
(g) Zostanie użyty cel kasumi o średnicy 36 cm, a strzelcy będą na zmianę stać na tej samej pozycji do jednego celu i oddawać kolejno jeden strzał.
(h) Jeśli jest sześciu lub więcej zawodników, można użyć kilku tarcz.
(i) Jeśli używana jest więcej niż jedna tarcza, sędziowanie odbywa się za pomocą urządzenia pomiarowego.
Uwaga: to raczej zapis na zapas, bo w zawodach bardzo rzadko premiuje się więcej niż 5 miejsc. W turnieju o Puchar Cesarza w finale jest 10 miejsc. Zakładając, że zwycięzca będzie jeden (bez dogrywki) to baaardzo teoretycznie można założyć, że może się odbyć enkin w 9 osób… Ale nawet tam walczy się tylko o pięć pierwszych lokat, więc do shajo powędrują tylko 4 strzały.
Jeśli uważa się, że wyłonienie zwycięzcy w zawodach strzeleckich zajmie zbyt dużo czasu, można użyć mniejszej tarczy. W takim przypadku musi to zostać wcześniej określone w wytycznych dotyczących zawodów lub zadeklarowane przez przewodniczącego zawodów.

⊗ Podczas enkin nie ma problemu ze strzałami, które trafiają w cel, ale w przypadku strzał, które nie trafiają, należy zmierzyć odległość wzdłuż powierzchni celu *.
⊗ Strzała odbita [od mato] może zostać uznana za znajdującą się bliżej środka celu niż strzała stykająca się z celem, jeśli na powierzchni celu znajdują się ślady trafienia strzały odbitej *.
⊗ Jeśli strzała dotknie matowaku, a cel się poruszy, cel powraca do pierwotnej pozycji i dopiero mierzona jest odległość.
⊗ Jeśli strzała nie może zostać oceniona, jest strzelana ponownie.

Jest jeszcze problem z tym, że oprócz znanej nam 全日本弓道連盟 (全弓連 Zenkyūren) czyli Wszechjapońskiej Federacji Kyudo, w skrócie ANKF lub ZNKR, istnieją również inne organizacje związane z kyudo, które mają własne wytyczne i regulaminy. Kilka przykładów? Bardzo proszę.

全日本実業団弓道連盟 (全実弓連 Zenjitsukyūren) Japońska Federacja Kyudo Przedsiębiorców
全日本官公庁弓道連盟 Ogólnojapońska Rządowa Federacja Kyudo
全国高等学校体育連盟 (高体連 Kōtairen ) All Japan High School Athletic Federation
全日本学生弓道連盟 All Japan University Kyudo Federation
全国私立高等学校弓道連盟 Krajowa Federacja Kyudo Prywatnych Szkół Średnich

W wypadku enkin (ale nie tylko!) mogą być różnice w procedurach w zależności od organizacji! Na przykład wg All Japan High School Athletic Federation (高体連) (skupiającą kluby szkolne):
– do enkin używane są pierwsze tarcze w każdym shajo (w ZNKR do enkin używana jest środkowa tarcza w shajo – zwykle jedna) – jeśli doczytasz do końca to okaże się, że może to być istotny szczegół
– odległość od środka celu do yadokoro 矢所 (miejsca trafienia) (w ZNKR odległość na przedłużeniu powierzchni mato) – to może być istotne w zaznaczonym powyżej gwiazdką punktach (dotyczących np. strzał które odbiły się od mato i skośnie wbiły w azuchi!

Uwagi na temat sędziowana
(1) Bądź sprawiedliwy (uczciwy) i szybki.
(2) Dwóch sędziów przed tarczą rozstrzyga o wyniku.
(3) Należy wyciągnąć tylko niezbędną liczbę strzał. Np. jeśli strzelają cztery osoby, ale jest dogrywka o trzecie miejsce, wówczas wyjmowana jest tylko jedna, najcelniejsza strzała. Pozostałe są zbierane później i odnoszone przez asystenta po yatorimichi.
(4) Bez potrzeby nie zmieniaj sposobu trzymania strzał (nie przekładaj z ręki do ręki).
(5) Rób wszystko będąc widocznym dla wielu osób.

Nie powinno się rozstrzygać wyników przy tzw. „zielonym stoliku”, zasady powinny być jasne przed walką. Procedury sędziowania wymagają wiedzy i praktyki. Dlatego w Japonii przeprowadzane są specjalne egzaminy sędziowskie, w ramach których zdaje się test ze znajomości regulaminów (w sumie jest 50 pytań), m.in. w zakresie dogrywki (należy odpowiedzieć czy to prawda czy fałsz), np.:
– Do enkin gyōsha musi być używana nowa tarcza kasumi 36 cm.
– Jeśli jest 6 lub więcej osób do enkin gyōsha można użyć więcej niż jednego celu. W tym wypadku do rozstrzygnięcia należy użyć narzędzia pomiarowego (linijki).
– Enkin gyōsha powinno być rozgrywane do centralnie ustawionego mato (a to, jak już wzmiankowaliśmy nieco wyżej, może zależeć od organizacji!).

Na deser zostawię dwa ostatnie pytania, różniące się w treści zaledwie 3 znakami kanji (dla ułatwienia – zaznaczone).
– 近的競技の遠近競射において、判定の際は上座側に的前審判委員Ａ・下座側に的前審判委員Ｂが蹲踞し、その横に的前委員長Ｃが立つ。
– 近的競技の遠近競射において、判定の際は上座側に的前審判委員Ａ・下座側に的前審判委員Ｂが蹲踞し、その横に的前審判委員Ｃが立つ。
Jak myślicie, która odpowiedź jest poprawna? 🙂

_{Podziękowanie dla Stefana Brandela z DKyuB za podzielenie się materiałami z Wettkampf Sommerseminar z Senseim Sato.}