Niedawno analizowaliśmy treść Shaho kun 射法訓, czyli zasad strzelania. „Kun” to również przekaz, lekcja, nauki, wyjaśnienia. W wielu dojo (przodują w tym różne szkoły karate) możemy natknąć się na Dōjō kun, czyli zasady, które powinny przyświecać każdemu ćwiczącemu.
Odwołują się do ogólnych wartości i cnót, które powinien kultywować każdy człowiek (samuraj w szczególności).

Tak na marginesie – ilość tych samurajskich cnót bywa różna w różnych źródłach. Podstawowych pięć czasem rozszerza się do siedmiu lub nawet dziewięciu. Ale to temat nie na ten wpis.
W sensie węższym Dōjō kun można rozumieć jako zestaw reguł, które powinny być przestrzegane przez wszystkie osoby w dojo. Wszystkie – czyli zarówno ćwiczących, jak i gości. Oczywiście jeśli jesteśmy bywalcami jakiegoś dojo – reguły powinny być nam doskonale znane i przestrzegane wręcz podświadomie. No ale każdy kiedyś musiał mieć ten swój „pierwszy raz”. I co wtedy?
Najogólniej możnaby powiedzieć: „zachowuj się bezpiecznie i nie przeszkadzaj”. Jeśli czegoś nie wiesz – dyskretnie spytaj (nie przeszkadzając ?).
Bywając w różnych dojo zawsze warto poszukać wcześniej, czy nie ma gdzieś (np. na stronie www) reguł czy etykiety danego dojo. I wówczas zapoznać się z nim wcześniej. Dobrym przykładem jest poznański Tengukai lub etykieta zaprzyjaźnionego kyudojo w Salzburgu.

Przez lata nazbierałem sporo takich przykładów z różnych dojo, ale mój „pierwszy raz” był w 2007 roku w miejskim kyudojo w Kure. Zaledwie kilka miesięcy po rozpoczęciu mojej przygody z kyudo. Patrząc z perspektywy czasu nie umiałem praktycznie nic! Począwszy od wiązania obi i hakamy, na taihai kończąc… Uprzedzając pytania: obyło się bez „dame desu!” Ale to chyba tylko dlatego, że byłem pierwszym niejapończykiem goszczącym na dłużej w tym dojo, wprowadziła mnie tam moja japońska „rodzina” i cała ekipa z którą ćwiczyłem miała bardzo wysoką wyrozumiałość i poczucie humoru ?

Na tablicy przy wejściu wisiała dość długa lista.

Tytuł “Kyūdō zatsugaku” 弓道雑学 (czyli „różnorodna wiedza o kyudo”) dość dobrze oddaje skład zawartości. Jak się później dowiedziałem, spis powstawał trochę jako zbiorowe uwagi nauczycieli, a trochę jako odpowiedzi na pojawiające się pytania i zdarzenia.
Każdy punkt zaczyna się od numeru 1. To nie jest pomyłka ?. Wynika to troszkę ze specyfiki kanji hitotsu 一 (czyli „jeden” lub „po pierwsze”), które można potraktować jako punktor. Ale bardziej wynika to z faktu, że każdy z punktów należy traktować z taką samą (u)ważnością. Wszystko jest na równi istotne. I tą zasadę znajdziecie w większości dōjō kun.

Zobaczmy zatem, o czym powinniśmy pamiętać (i czego się wtedy uczyłem).

1. Kiedy zdejmujesz obuwie w dojo, powinieneś zdjąć je przy wejściu i ustawić w stronę wyjścia.
1. Jeśli w dojo jest shinden (ołtarzyk) najpierw pokłoń się do niego, a następnie pozdrów sempajów.
1. Najpierw załóż cięciwę na łuk, aby łuk mógł przyjąć normalny kształt (przez ok. 30 minut).
1. Jeśli masz bagaż to lepiej lżejszy przedmiot (łuk) trzymać w lewym ręku.
1. Poruszając się w miejscach zatłoczonych nie należy nieść łuku na ramieniu.
1. W samochodzie lepiej gdy motohazu (dolny koniec łuku) znajduje się koło kierowcy.
1. Gdy jest ciepło nie jest dobrze trzymać łuk w foliowej (przeciwdeszczowej) osłonie.
1. Przymocowując yazutsu do łuku lepiej robić to gdy łuk leży.
1. Nie należy wystawiać łuku na bezpośrednie działanie słońca.
1. Dobrze jest używać nakabukuro (wewnętrznego pokrowca)
1. Nie należy przewozić samochodem, pociągiem itp. łuku z napiętą cięciwą. Jest to niebezpieczne.
1. Nie należy podtrzymywać łuku innych osób (przy napinaniu lub zdejmowaniu cięciwy). Zawsze należy odmówić.
1. W dojo nie należy siedzieć w tatehiza (siad swobodny)
1. Nie należy siadać na miejscu dla oceniających (shinpan seki).
1. Zakładając lub zdejmując rękawicę nie należy robić tego wprost do kamizy. Nie należy również odwracać się do kamizy plecami.
1. Zwracaj uwagę na podstawowe ruchy (kihon dosa). Uspokój się.
1. Nie pouczaj innych (szczególnie w obecności wyższych rangą).
1. Nie przyglądaj się od tyłu (wzdłuż strzały) sposobowi celowania wyższych rangą.
1. Niżsi rangą powinni przynosić strzały (yatori) jak najczęściej.
1. Nie należy strzelać do tarczy w której znajdują się strzały innej osoby.
1. Nie należy strzelać (z tyłu) za osobą wyższą rangą.
1. Zbierając strzały należy zaczynać od tych, które chybiły lub są dalej od mato.
1. Należy określić procedurę strzelania.
1. Zwracaj uwagę na prawidłowe ustawienie (wysokość) cięciwy przed, ale również w trakcie treningu.
1. Obserwując mato z dojo najlepiej robić to siedząc w kiza.
1. Jeśli nie ma specjalnego miejsca do zakładania cięciwy, można użyć złożonego yumibukuro. Pomagając należy trzymać jedynie koniec łuku, nie dotykając himezori (dużej krzywizny łuku).
1. Gdy strzała utkwi w ramce matowaku, należy przytrzymać mato dwoma kolanami, i trzymając strzałę oboma rękoma unieść się, używając bioder.
1. Przy niedostatecznej dbałości cięciwa się luzuje.
1. Nie należy pytać „Ile razy trafiłeś”. Można pytać „Ile strzałów oddałeś” lub „Ile razy napiąłeś łuk”.
1. W przypadku trafienia i chybienia nie należy stawiać (na tablicy wyników) zbyt długiej kreski przekreślającej kółko, a jedynie wewnątrz kółka. W przypadku obu trafień należy postawić mniejsze wewnętrzne kółko.
1. Gdy podczas korygowania położenia cięciwy musimy nacisnąć stopą dolną krzywiznę łuku, niezwłocznie po zakończeniu należy łuk dokładnie wyczyścić.
1. Nie należy dotykać łuku w innych miejscach niż yazurido (rattan), nigirigawa i cięciwa.
1. Ważne jest aby zawsze myśleć i przewidywać podczas treningu.
1. Ważne jest żeby zawsze być uważnym (w stosunku do innych) oraz działać z poczuciem skromności i pokory.

Oj, sporo tego…

Dla odmiany rzut oka na dojo kun szkolnego klubu kyudo z Kanazawa.

Zupełnie inne podejście, nieprawdaż? Ale odnoszące się głównie do sfery mentalnej, bez konkretnych wskazówek co do zachowania. Widocznie uczniowie podstawowe zasady już znają…

Jeszcze inne ujęcie tematu znajdziemy w jednym z najsłynniejszych dojo – tokijskim Shiseikan. Tam młodzież raczej nie bywa na treningach (chyba, że z okazji jakiegoś seminarium), nauczyciele to w większości hanshi, a członkiem dojo nie można zostać ot tak, wchodząc z ulicy.

Tu już wchodzimy na naprawdę wysokie poziomy abstrakcji, więc z góry proszę o wybaczenie za bardzo zgrubny przekład, który pewnie urazi każdego japonistę. 本当にごめんなさい!

Zasady i podstawy treningu kyudo
Bądź uprzejmy, kultywuj szczerość, w zgodnie z prawdą, szlifuj zarówno technikę (shahō) jak i ceremoniał (taihai), pracuj nad elegancją (gracją, pięknem?), dąż do wewnętrznego dobra, poświęcając się osiągnięciu najwspanialszego poziomu strzelania.

1. Cele (wytyczne) treningu kyudo
Kyudo to wspólna dla całej ludzkości wysoka forma kultury, przyczyniająca się do formowania człowieka, oraz oprócz [szerzenia] misji i świadomości sztuk walki, również do wszechstronnej edukacji.
(1) Kultywuj zdrowego ducha
(2) Rozwijaj silne ciało

2. Osoba ćwicząca kyudo poświęca się dążeniu do ideałów japońskiej drogi łuku, rozwijając umysł i hartując ciało.
(1) Bądź uprzejmy i dawaj z siebie wszystko
(2) Zgłębiaj podstawy strzelania
(3) W zgodzie z etykietą dąż do dobrej kondycji fizycznej
(4) Staraj się poprawić jakość (shahin 射品) i godność (shakaku 射格) strzelania
(5) Krocz w stronę doskonalenia istoty ludzkiej

3. Znajomość zasad strzelania i konkretne umiejętności
(1) Poprawne ruchy zgodne z zasadami (kihon)
(2) Niewzruszone krzyże (jumonji) [w postawie]
(3) Naturalne (spontaniczne) hanare bez „zanieczyszczeń”
(4) Stabilność umysłu i aktywność energii wewnętrznej
(5) Prawidłowe strzelanie [daje] prawidłowe trafianie (Seisha seichū 正射正中)

Tak wygląda treść wyciśnięta z kilkunastu stron Kyudo Manual ? No, ale „miejscówka” zobowiązuje! ?
Też macie wrażenie, że w dalszym ciągu jednak mało konkretnie, jeśli chodzi o zachowanie?

No to teraz będzie prosto z mostu. Kilka punktów zapisanych przeze mnie na różnych seminariach zostało ładnie zebrane na str. 192 w „Encyklopedii Ciekawostek Kyudo”

1. Bez pozwolenia nie dotykamy niczyjego sprzętu, szczególnie jeśli chodzi o łuk
2. Gdy chcemy sprawdzić czy strzała nie ma jakichś deformacji przykładamy paznokieć palca środkowego lewej dłoni do opuszka lewego kciuka, opieramy szaft na paznokciu i obracamy strzałę prawą dłonią. Taki sposób nazywa się tsumaguru 爪繰る. Ale nie robimy tego z nie swoimi strzałami (no chyba, że właściciel poprosi).
3. Na wewnętrznej stronie kciuka rękawicy można zobaczyć ślady po ruchu cięciwy. Można na tej podstawie ocenić jakość hanare i nawyki (a i błędy) użytkownika takiej kake. Zatem nie zaglądamy w to miejsce. A własną rękawicę zawsze odkładamy tak, żeby te ślady nie były na wierzchu. Nie ma co kusić ?
4. Naciąganie łuku bez strzały nazywa się subiki 素引き. Nigdy nie należy robić tego w kierunku innej osoby. Najlepiej ustawić się w stronę ściany.
5. Nigdy nie należy przechodzić nad leżącym wyposażeniem (własnym też). Należy je ominąć, żeby uniknąć przypadkowego kopnięcia lub nadepnięcia. I pamiętać, żeby własny sprzęt nie narażać na takie zachowania (układać w wyznaczonych miejscach, najlepiej pod ścianą).
6. Nie wolno podglądać od tyłu sposobu (kierunku) celowania innych osób. Chyba, że o to poproszą. Instruktor powinien uprzedzić o takim zamiarze.
7. Zwyczajowo ostatnie mato przeznaczone jest dla instruktorów i/lub zaawansowanych sempaiów. Nie należy z niego korzystać (chyba, że dostaniemy jasny sygnał).
8. Nie należy wchodzić na shai (linię strzału) jeśli osoba na następnym mato zaczęła podnosić łuk (uchiokoshi). W niektórych dojo zasada obowiązuje od daisan.
9. W dojo należy cały czas mieć na uwadze kierunki kamiza 上座 i shimoza 下座. I nie rozkładać wyposażenia w różnych miejscach. Nic z wyposażenia osobistego nie powinno zostać w dojo po zakończonym treningu.
10.  Jeśli strzała upadła przed mato lub leży na azuchi nie należy strzelać do takiego celu. Osoba, która strzelała powinna niezwłocznie pójść po swoje strzały (oczywiście zachowując zasady bezpieczeństwa przy yatori).
11. W niektórych dojo (lub np. na seminariach) są specjalne miejsca na sprzęt dla instruktorów (stojaki na łuki, strzały itp.). Oczywiście nie należy z nich korzystać.

Trochę inne zagadnienie to różnego rodzaju seminaria, spotkania czy turnieje, gdzie spotykają się ludzie z różnych miejsc (a czasem i krajów). Zwykle organizator przygotowuje wówczas dla wszystkich zbiór obowiązujących zasad i informacje o lokalizacji istotnych miejsc.
Analizując powyższe zasady warto nieco rozszerzyć horyzont. Jak możnaby nazwać takie zbiory reguł i zachowań o których mówimy? Najprościej – kultura.

Chyba najkrótszą definicję kultury przedstawiła amerykańska antropolog Ruth Benedict, pisząc w 1934 r. książkę pt. „Wzorce kultury”. W jej ujęciu ludzkie zachowania nie są wrodzone ale wyuczone, a kultura stanowi zespół wzorców powielających zachowania preferowane w konkretnej społeczności. Zdaniem Benedict każda społeczność kształtuje taki własny zbiór zachowań i jest on zrozumiały wyłącznie w ramach tej jednej konkretnej społeczności. Nie ma więc podstaw, aby kultury ze sobą porównywać, a tym bardziej je oceniać, ponieważ istnienie wszystkich jest tak samo uzasadnione.

Polecam przy okazji cały artykuł z którego zaczerpnąłem ten fragment!

Jeszcze jedną pozycją Ruth Benedict – dla osób zainteresowanych Japonią z kategorii „must” – jest słynna książka „Chryzantema i miecz: wzory kultury japońskiej”.

Do tematu etykiety i zachowań w dojo jeszcze wrócimy!