W połowie XVII wieku powstała dość wyjątkowa szkoła kyujutsu – Yamato-ryu. Historię szkoły i jej twórcy Kozana Morikawy znajdziecie na naszej stronie. Główny dokument (podręcznik?) Yamato-ryu – Tenchijinmaki judanmokuroku 天地人巻十段目録 – składał się z trzech części: Niebo (ten 天), Ziemia (chin 地) i Człowiek (jin 人). Powinny mieć (zgodnie z przedmową) 80 zwojów. Jednak w rzeczywistości było ich 57. Morikawa podzielił zakres wiedzy, którą powinni przyswoić sobie łucznicy, na sześć przedmiotów – rokka 六品:
1. shajutsu 射術, kyūri 弓理
2. sharei 射礼, kyūrei 弓礼
3. kyūhō 弓法,
4. kyūki 弓器,
5. kyūkō 弓工, 弓巧
6. shimei 四明

Jednoznacznie można zaklasyfikować do shajutsu 8 zwojów, do kyūhō i kyūki po 10. Pozostałe nie są już tak „wyraziste”. Najmniej wyjaśnień dotyczy sharei i shimei. Myślę, że te proporcje można potraktować jako swoiste „wagi” poszczególnych części i wyróżnik tego, na co Yamato-ryu kładła główny nacisk. Klasyfikacja ta została „wchłonięta” przez inne odłamy szkoły Heki i obecnie jest dość powszechna. Ale nasuwa się natychmiast pytanie: czy współczesny adept kyujutsu lub kyudo jest w stanie zgłębić komplet opisywanej wiedzy? Wydaje się to mało realne jeśli przyjrzymy się bliżej temu, co zawierają poszczególne punkty.

„Jutsu” to pojęcie dobrze znane z różnych innych dziedzin. Oznacza dosłownie technikę, umiejętności. Ale też triki czy sztuczki (również magiczne). A w złożeniu z „sha” oznacza ogólnie łucznictwo. Tak przy okazji – inne określenia łucznictwa to kyūjutsu 弓術 lub shakei 射芸.
Z kolei „ri” (lub kotowari) oznacza (w naszym przypadku w odniesieniu do łuku 弓) logikę, aranżację, porządek ale też prawdę i sprawiedliwość.

W zbiorze Jinnomaki 人之巻 Morikawa opisuje sposób myślenia i podejście do doskonalenia strzelania oraz określa gosha 五射 – pięć rodzajów strzelania: (仁射, 義射, 礼射, 智射, 信射): makiwara mae 巻藁前, komato mae 小的前, yo mae 要前 (lub teki mae 敵前), sashiya mae 差矢前 (lub kazuya mae 指矢前), tōya mae 遠矢前. Tym pięciu rodzajom poświęcimy osobny wpis, bo same w sobie stanowią duży materiał.

„Rei” to oczywiście ukłon. Ale również maniery, etykieta, ceremonia czy rytuał. Czasem rozdzielane jeszcze na reihō 礼法 (etykieta, kurtuazja, maniery) i sahō 作法 (poprawność, stosowność, sposób wykonania czy realizacji).

W kyūrei oczywiście chodzi o właściwe zachowanie, przestrzeganie etykiety w dojo i poza nim. Ale również o odpowiednią synchronizację i nie przeszkadzanie sobie w sytuacji, gdy strzela razem kilka osób (co na polu walki mogłoby dać opłakane rezultaty). We współczesnym kyudo to oczywiście reiho i taihai.

„Hō” oznacza metody, reguły, zasady, model, system. W tym wypadku chodzi o to jak należy posługiwać się łukiem. Kyūhō oraz kyūrei to ewidentne wpływy szkoły Ogasawara, którą Morikawa również studiował. Dokładne omówienie tych elementów znajdziecie w książce „Dignity in silence”.
Powinniśmy wręcz bezwiednie zawsze trzymać (stawiać, odkładać) sprzęt prawidłowo (urahazu do góry!). Należy w odpowiedni sposób podawać sprzęt (szczególnie łuk i strzały) i wiedzieć jak się zachować, gdy ktoś go nam oddaje (np. yatori).

„Ki” (utsuwa) to „utensylia”, narzędzia, sprzęt, instrumenty. Łatwo się więc domyśleć, że chodzi o dobór, obsługę, budowę, konserwację i inne czynności wiązane z łuczniczym sprzętem. Również materiałoznawstwo łucznicze.
Należy wiedzieć do czego (w jakich okolicznościach) używać odpowiedniego wyposażenia (np. kształt strzał, rodzaj rękawicy)

„Kō” to rzemiosło, budownictwo, umiejętności ale też zręczność, wykwalifikowanie, pomysłowość. Ten przedmiot obejmuje zatem produkcję, naprawę i konserwację łuków i strzał. Oczywiście proces tworzenia łuku jest na tyle skomplikowany, że nie należy spodziewać się, że każdy (nawet wprawny) łucznik będzie umiał go zbudować. Ale należy wiedzieć np. jak dbać o jego prawidłowy kształt (iriki lub deki, odpowiednie wielkości krzywizn) i reagować na ewentualne uszkodzenia. To samo jeśli chodzi o strzały czy rękawice (np. prawidłowy kształt i głębokość tsurumakura).

Ta część odnosi się do duchowości oraz związków z rytuałami i wierzeniami. „Shi” to po prostu „cztery”. Natomiast „mei” można przetłumaczyć jako oczyszczenie, wizja, oświecenie. Jej elementami są: tanshin 丹心, renshin 練心, hikime 蟇目 i meigen 鳴弦.
Łatwo zauważyć, że dwa pierwsze elementy mają na końcu znak „shin” (kokoro) 心, oznaczający serce, umysł, ducha, siłę wewnętrzną. Opisują więc edukację i kształtowanie ducha, trening umysłu.

Meigen (meigen no gi 鳴弦の儀 lub tsuruchi no gi 弦打の儀) to ceremonia, w której głównym elementem (zamiast strzału) jest wyłącznie wydawanie odpowiedniego dźwięku cięciwy. Ma moc oczyszczania, odstraszania złych mocy, eksterminacji duchów. Wykonywana np. jako element ceremonii ku czci zmarłego lub z okazji poświęcenia jakiegoś miejsca (np. nowego dojo). W dawnych czasach „brzdąkanie” towarzyszyło kąpieli cesarza, leczeniu choroby, porodom (a właściwie pierwszym kilku nocom niemowlaka) czy nawet burzom z grzmotami. Meigen uczą się studenci kyudowego klubu Uniwersytetu Tokijskiego (ToDai) – głównego kyudojo Honda-ryu. Mieliśmy okazję uczestniczyć w ceremonii z okazji 100-lecia śmierci Honda Toshizane w 2017 roku.

Hikime natomiast to ceremonia z użyciem specjalnej gwiżdżącej strzały, która również oczyszcza przestrzeń, odstraszając złe moce. Hikime ukształtowała się później niż meigen. Obecnie jest głównie domeną szkoły Ogasawara (można wyróżnić jej trzy rodzaje: harai no hikime 祓いの蟇目 – „zwykłe”, yagoshi no hikime 屋越の蟇目 – ponad dachem poświęcanego budynku, tanjō no hikime 誕生の蟇目 – z okazji nadchodzącego porodu dziecka).

Podczas wizyty w 2016 roku Kiyomoto Ogasawara wykonał ceremonię hikime w Krakowie, Wrocławiu i Warszawie.

Skodyfikowanie rokka powszechnie przypisywane jest Morikawie. Ale…

Żyjący w latach 873–916 książę Sadazumi (Sadazumi Shinnō 貞純親王), szósty syn cesarza Seiwa Genji 清和源氏, a ojciec słynnego Minamoto no Tsunemoto 源 經基 (protoplasty klanu Minamoto) ustanowił kodeks i rytuały samurajskie. Stworzył pięcioksiąg składający się ze zwojów, których tytuły powinny już nam coś mówić: Sharei 射礼, Shahō 射法, Shagyō 射行, Shagi 射技 i Shajutsu 射術! Został za to wyróżniony przez cesarza tytułem Nihon Yumiya Shōgun oraz białą flagą – późniejszym symbolem klanu Seiwa Genji.

Wygląda zatem na to, że nie był to całkiem autorski pomysł Morikawy, a jedynie „twórcze rozwinięcie”. Tym niemniej godne poznania. Uświadamia z jak szerokim zagadnieniem mamy do czynienia. I ile elementów powinniśmy poznać i harmonijnie rozwijać, aby nasze kyudo można było uważać za pełne (no, przynajmniej pełniejsze ?).