Zjawisko powszechnie błędnie zwane „zakwasami” w rzeczywistości to proces o nie do końca wyjaśnionym mechanizmie. Najprawdopodobniej w trakcie dużego obciążenia mięśni w trakcie wysiłku dochodzi do ich uszkodzenia na poziomie subkomórkowym – to znaczy uszkadzane są struktury wewnątrz komórki mięśniowej (jeśli w uproszczeniu przyrównamy mięsień do grubej konopnej liny to uszkodzenie takie możemy sobie wyobrazić jako pękanie pojedynczych włókien tej liny). Następnie w miejscu uszkodzenia rozwija się proces zapalny czyli do miejsca uszkodzenia napływają różne komórek i białka naprawcze. Uszkodzenie (mikrourazy) i proces zapalny powodują pobudzenie receptorów bólowych. Jest to (w dużym skrócie) sposób przystosowania organizmu (konkretnie: mięśni) do zwiększonego obciążenia i przy regularnym, stałym obciążeniu przestaje nam doskwierać.
Prawidłowa nazwa powyższego zjawiska to: zespół opóźnionego bólu mięśniowego, inaczej DOMS (ang. delayed onset muscle soreness), pojawia się zwykle w ciągu 24-72 godzin po wysiłku i ustępuje po kilku dniach.

Dla rozróżnienia „zakwasy” związane są z pojawieniem się kwasu mlekowego w mięśniu w sytuacji bardzo intensywnej pracy (pojawia się wtedy palący ból i osłabienie mięśnia) i ustępują w krótkim czasie po zaprzestaniu wysiłku (najczęściej kilkanaście, kilkadziesiąt minut). Kwas mlekowy pojawia się w sytuacji, kiedy dopływ tlenu do pracującego mięśnia jest zbyt mały i komórki mięśniowe „przełączają się” na produkcję energii potrzebnej do skurczu z procesów tlenowych na beztlenowe. Produktem przemian beztlenowych jest właśnie kwas mlekowy. Zwiększające się zakwaszenie pobudza receptory bólowe i zaburza funkcjonowanie komórek (stąd ból i słabość mięśni). Po zaprzestaniu intensywnej pracy kwas mlekowy jest szybko „wypłukiwany przez krew” i wykorzystywany w różnych procesach przez nasz organizm.

Bolesny skurcz mięśnia fizjologicznie jest identyczny ze skurczem intencjonalnym ale jest nieadekwatny do bodźca i wywołuje ból. W przypadku zdrowego sportowca do skurczu najczęściej dochodzi w mechanizmie lokalnych lub uogólnionych zaburzeń elektrolitowych. Upraszczając, oznacza to że jeśli mięśnie nie są odpowiednio przygotowane do pracy (zaniechanie rozgrzewki, rozciągania przed wysiłkiem), są zmęczone pracą (zakwaszenie, wyczerpanie rezerw energetycznych) lub nie zadbaliśmy o prawidłowe nawodnienie organizmu, ryzykujemy pojawienie się takich właśnie bolesnych skurczów. Najprostszą pomocą w takiej sytuacji jest rozciągnięcie i rozmasowanie skurczonego mięśnia.