Dywagowaliśmy już na temat różnego rodzaju keiko (sposobów ćwiczenia) i ostatnio na temat różnego rodzaju mitorigeiko (obserwacji). Ale niedawno Sensei Kurosu zamieścił post na temat sposobów przekazywania wiedzy, co ładnie uzupełnia poprzednie elementy. Za zgodą Senseia pozwoliłem sobie wykorzystać te informacje.

Czasem można spotkać również jako saitakudōji 啐啄同時 lub sottakunoki 啐啄の機.
To jeden ze znanych tzw. czteroznakowców (四字熟語 yojijukugo).

W dosłownym tłumaczeniu „zsynchronizowanie się z niepowtarzalną okazją”. Opisowo oznacza, że potrzebne jest wyczucie chwili, że należy wybrać odpowiedni moment i na naukę musi nadejść odpowiedni czas. Termin wywodzi się z zen i oznacza, że mistrz udziela praktykującym uczniom odpowiednich rad we właściwym czasie i prowadzi ich do oświecenia. Jest to relacja między mistrzem a uczniem.

Sai 啐 oznacza, że pisklę uderza w skorupkę od wewnątrz jaja tuż przed wykluciem się, a taku 啄 odnosi się do ptaka-rodzica, który w odpowiedzi na te sygnały stuka dziobem z zewnątrz skorupy. Tylko wtedy, gdy jest dobrze dopasowane działanie (harmonia) pisklęcia i rodzica, skorupa pęka i rodzi się zdrowe pisklę. Perfekcyjna synchronizacja ptaka-rodzica pomaga w narodzinach pisklęcia, rozbijając twardą skorupę i uwalniając nowe życie.

To dopasowanie jest ważne, gdy mistrz uczy czegoś ucznia. Patrząc na rozwój, stan i wymagania ucznia, ocenia czego powinien się teraz uczyć, a co powinien poprawić. Jakie są obecne problemy ze strzelaniem jako całością? Jakiego rodzaju rady należy udzielić, w jakim czasie i jakimi słowami?

Profesor Sakae Urakami powiedział: „Uczenie początkującego jest największą odpowiedzialnością, ponieważ może go wypaczyć na resztę jego życia”. W wielu przypadkach postępujemy źle. Mimo że [w miarę jak] stajemy się coraz lepsi, mówimy niepotrzebne [nadmiarowe] rzeczy i dezorientujemy uczniów. Wystarczy po prostu wskazać niedociągnięcia i w ten sposób ułatwić dojście do wiedzy. Czasami tracimy koncentrację, a co więcej – uczymy po swojemu [własnej wersji] lub nieprawdy. Uczniowie mogą mylnie utożsamiać lidera, który dużo uczy, z dobrym nauczycielem.

Nie należy utożsamiać ilości przekazu z jej jakością.

Możnaby go określić jako “system przyuczania (do zawodu)”.

Uchdeshi (praktykant, terminator) możemy spotkać w rakugo, shogi, sumo itd. Adepci uczą się tradycyjnej kultury i technik, mieszkając w domu lub akademiku mistrza, pomagając w pracach domowych i asystując mistrzowi w pracy jako pomocnik. W świecie sztuk walki (lub sportu) obozy treningowe odbywają się czasami w dojo, domu lub hostelu menedżera lub trenera. Jest tak również w przypadku yumishi 弓師 (budowniczych łuków).

Nasze ćwiczenia kyudo nazywamy keiko 稽古. Keiko oznacza dosłownie „myślenie o przeszłości”, podążanie tą samą drogą, którą szli nasi poprzednicy i przeżywając na nowo podobne doświadczenia, jest aktem dążenia do stanu, jaki mogli osiągnąć dawni mistrzowie.
Specyficznym rodzajem praktyki jest przyswajanie (narai 習い – nabieranie nawyków). Odbywa się poprzez obserwowanie (minarai 見習い) i naśladowanie, kopiowanie, imitowanie (narai 倣い). Uczyć się (manabu 学ぶ) to imitować, kopiować, upodabniać się (manebu 真似ぶ lub mohō 模倣).

Szkolenie podstawowe rozpoczyna się od wiernej i poprawnej imitacji form (kata 型), stworzonych z doświadczeń i pomysłów naszych poprzedników, składających się z kilku lub nawet kilkuset elementów, zorganizowanych od podstaw po konkretne aplikacje [zastosowania, przypadki]. Pierwotne znaczenie keiko polega na prawidłowym uczeniu się i naśladowaniu kata poprzez proste powtarzanie.

Ale rola uchideshi to nie tylko naśladowanie technik, przyswajanie umiejętności (gijutsu 技術) i uczenie się kata, ale także uczenie się stylu życia mistrza, sposobu myślenia, a nawet nawyków związanych ze stylem życia. Można powiedzieć, że najważniejszą rzeczą i ostatecznym celem jest dokładne naśladowanie nauczyciela.
Dzięki temu, że w systemie uchideshi mistrz i uczeń mieszkają i pracują razem, trening synchronizujący się z „fizyczną pracą mistrza” będzie przebiegał najefektywniej. Zwiększa to możliwości „skanowania” [obserwacji] i dzięki temu wierniejsze kopiowanie [naśladowanie].

Mówi się, że w kyudo mamy trzy rodzaje keiko: kazugeiko 数稽古, kufū keiko 工夫稽古 i mitorigeiko 見取り稽古.

Mitorigeiko to nauka poprzez proste obserwowanie praktyki i działań seniorów (senpai 先輩) i nauczycieli (shishō 師匠). Mówi się: „Spójrz na umiejętności mistrza i ukradnij je”.
Mitori-geiko jest czasami określane jako „praktyka asocjacyjna” (rensō gyō 連想行) lub „trening serca/ducha” (kokoro no keiko 心の稽古) i od dawna jest ważną formą treningów. Mawia się „kradnij techniki senpaiów” i „ucz się obserwując”. Jednak tak naprawdę ważna jest nie obserwacja czy analiza, ale synchronizacja „wrażeń (doznań) cielesnych”, w której widz „patrzy z poczuciem siebie (jakby to on sam robił)” i/lub „czuje się jak przeciwnik”. Robiąc to w taki sposób, mózg działa tak, jakbyś sam to robił. Poprzez synchronizację ruchów osoby obserwowanej (wzorca) z mózgiem przeprowadzana jest „symulacja” w mózgu, a kiedy ten symulowany ruch jest podłączony do obwodu „wyjściowego” (naszego ciała), odtwarzany jest ten sam ruch, co widziany.

Kuden to ustny przekaz metod nauczania (doktryny kyōhō 教法) i etykiety (sahō 作法) od mistrza do ucznia bez polegania na zapiskach. Jest również nazywany kuketsu 口訣, kuju 口授, menju 面授. Jest często używany w starych manuskryptach (komonjo 古文書) i zwojach (makimono 巻物). Ogólnie rzecz biorąc, jest używany do przekazywania tajemnych metod (technik), które nie powinny być znane nikomu poza stronami zaangażowanymi w dawanie i otrzymywanie przekazu, a mistrz uczy uczniów ustnie sekretów (hiden 秘伝) i tajemnic szkoły (ryūha no ōgi 流派の奥義). Mówi się, że robi się tak, aby ważne i poufne sprawy szkoły nie były znane na zewnątrz bardziej niż to konieczne.

Jednak w Heki-ryū yumi mokuroku, w 17 wersecie (Momiji gasane no koto) wspomina się o przekazie ustnym 掌口傳. W komentarzu stwierdza się, że „należy to przekazać ustnie, pokazując rzeczywiste przykłady”. Mówi się, że przekazywano to ustnie (rzecz dotyczy sposobu ułożenia tenouchi), ponieważ trudno dokładnie oddać na piśmie, jak zbudowane są ręce i jak działają, a konieczne jest pokazanie rzeczywistych przykładów. Myśli, rozumowanie, znajomość narzędzi itp. można wyrazić literami i słowami, ale działania, techniki, sztuczki, intuicja, wyczucie czasu itp. są trudne do wyrażenia na piśmie. W zwojach (densho 伝書) sztuk walki wyraża się to poprzez zapożyczanie trudnych terminów buddyjskich i słów zen, które są bardzo trudne do zrozumienia i powodują różne interpretacje i błędy. Bez względu na to, jak bardzo to wyjaśnisz, nie możesz tego sobie wyobrazić, jeśli tego nie doświadczyłeś. Można powiedzieć, że prawdziwe znaczenie przekazu ustnego polega na tym, że mistrz sprawia, że uczniowie naprawdę go rozumieją, zmuszając ich do pracy, pokazując im rezultaty i ucząc ich poprzez pokazywanie. Można powiedzieć, że kuden jest formą nauczania, która przekazuje ważne rzeczy dokładniej i rzetelniej, pokazując i wyjaśniając, co jest rzeczywiście ważne, zamiast przekazywać to słowami.

Shiteidōgyō 師弟同行 to dosłownie „wspólna podróż nauczyciela i ucznia”
Kluczowy jest tu wyraz „wspólna”. Uczenie jest obustronne niezależnie od statusu ani poziomu doświadczenia. Obie strony interakcji (mistrz i uczeń) stanowią dla siebie źródło inspiracji i nieustannego rozwoju. Niejednokrotnie rodzi się też głęboka przyjaźń między mistrzem a uczniem, motywowana przeświadczeniem o potrzebie wzajemnego kontaktu i wsparcia, równocześnie jednak dająca przestrzeń do budowania samodzielności i nabierania poczucia kompetencji. Pojęcie dotyczy nie tylko sfery uczenia/ćwiczenia, ale również wykonywania codziennych obowiązków (jak np. sprzątanie, przygotowywanie dojo itd.)

Taikan no doki 体感の同期 to „synchronizacja doznań, odczuć, doświadczeń”

Shiotoshi no zoku 師落としの続で – kontynuacja działalności mistrza (który np. zmarł)

We wszystkich wymienionych modelach występuje postać Mistrza – osoby, która jest wzorcem, modelem do naśladowania, źródłem inspiracji. Istniejąca od wieków hierarchia, gdy mądrzejszy, bardziej doświadczony człowiek uczy młodszego, chcącego się uczyć – obecnie wydaje się zanikać. Podnoszone są wątpliwości czy taka relacja nie zabija kreatywności uczącego się, czy wpływ silnej osobowości Mistrza na ucznia nie powoduje, że uczeń rezygnuje z wolności własnych wyborów, czy nie jest to ograniczanie demokracji i liberalnego stylu życia.

Osobnym zagadnieniem jest to, czy obecnie mamy możliwość nauki w modelu „mistrz-uczeń” (zarówno pod kątem znalezienia odpowiedniego i dostępnego Wzorca jak i możliwości ekonomiczno-życiowych).

Budo (i kyudo) to olbrzymia tradycja, którą powinniśmy szanować i pielęgnować jak najwierniej, aby zapewnić jej przetrwanie dla następnych pokoleń. Dlatego ciągle wracamy do podstaw i unikamy „kreatywności” (która szybko prowadzi do wypaczeń). Warto sięgać głębiej, do starych szkół (koryu) i źródeł, próbując odnaleźć w dzisiejszym świecie ich wartości. Dopóki jeszcze mamy taką szansę. Bo Mistrzowie to w dzisiejszym świecie „gatunek na wymarciu”.

W kyudo Mistrz to hanshi 範士 – najwyższy z trzech tytułów instruktorskich shogo 称号 (oprócz kyoshi 教士 i renshi 錬士). W Europie mamy 10 kyoshi i 45 renshi (stan na koniec 2022 r.). Dla porównania w Japonii jest ok. 2000 kyoshi i ok. 5000 renshi.

Hanshi (jak dotąd) byli wyłącznie Japończykami. Jest ich obecnie ok. 70 (liczba powoli maleje). Miałem przyjemność spotkać kilku z nich. I każda z okazji była naprawdę dużym przeżyciem.

2 grudnia 2022 r. odbyła się ceremonia nadania tytułów hanshi czterem kolejnym osobom (Kenji Kobayashi, Akemi Satake, Hiroyuki Arakawa i Atsuhito Masubuchi) oraz dwójce nowych 9 danów (Yoshimitsu Usami i Etsuko Ogata). Więc jest szansa, że zniżkowa tendencja zostanie wyhamowana.

Rzućcie okiem na fantastyczne zdjęcia dokumentujące pracę shokunin, czyli rzemieślników-perfekcjonistów. Wśród nich – yumishi Reimei Yokoyama.

Zły to uczeń, który nie przewyższa swego mistrza

Tak twierdził Leonardo da Vinci. Więc bierzmy się za poszukiwanie swojego Mistrza i nauki (bo na to nigdy nie jest za późno ?).