W Kyudo Kyohon mieliśmy przedsmak tego, czego można spodziewać się po starych Mistrzach – znacznie bardziej szczegółowych wyjaśnień i wielu więcej praktycznych szczegółów. W tym odcinku zatem zajrzymy już bezpośrednio do wykładów kilku starych szkół kyudo (a właściwie kyujutsu).

Sensei Genshiro Inagaki tak opisuje ashibumi:

Kiedy stajesz przed celem pierwszą rzeczą jest wyjaśnienie relacji [określenie pozycji] między celem a sobą. Innymi słowy, zajęcie najlepszej pozycji dla określonego celu. Aby to zrobić:

1. Określ środek celu (miejsce, w które chcemy trafić)
2. Przesuń swoją linię wzroku i ustaw punkt A na fikcyjnej linii prostej
3. Przenieś punkt A do punktu B
4. Wyznacz punkt C na linii pomocniczej
5. Stań na punkcie C palcami lewej stopy
6. Wyznacz punkt D na przedłużeniu linii łączącej trzy punkty A, B i C (punkt D jest w odległości połowy twojego wzrostu od punktu C, a ta długość to długość strzał – yazuka)

Gdy oba palce stóp są na miejscu, połóż podeszwy stóp na podłodze, aby ustabilizować górną część ciała. Kąt między stopami wpływa na stabilność i niestabilność. Kąt ten jest nieco inny dla osób grubych i szczupłych, inny gdy górna część ciała jest odchylona, a inny kiedy jest pochylona. Dobry jest kąt, który daje największą stabilność, gdy górna część ciała jest wyprostowana (w dozukuri).

Powyższa metoda ustawiania stóp nazywa się ikken nakazumi no kane  (一間中墨の準) (dosłownie: ustawienie się na środku odcinka długości 1 ken)

Odległość od palucha do palucha to około połowa wzrostu, lub ewentualnie długość naciąganej strzały, ale nazywa się to yazuka no kane 矢束の準. Jeden ken to 6 shaku, czyli 181.8 cm.

Taką arbitralną odległość ustalił Yoshida Shigekata 吉田重賢 (1463-1543). Jego syn – Yoshida Shigemasa 吉田重 政 (1485-1569) – zmienił rozmiar połowy ken (trzech shaku czyli około 0.9 metra) do połowy wysokości każdej osoby, aby dopasować je do indywidualnej budowy ciała. Obaj – ojciec i syn – byli uczniami Heki Danjō Masatsugu.

Wejście w ikken dotyczy nie tylko rozmiaru ustawienia stóp. Powinniśmy wówczas wejść we własną, „prywatną” przestrzeń i mieć uczucie odcięcia się od wpływu świata zewnętrznego, używając jej jako osobistą Ziemię i Niebo.

Ponieważ w przeszłości nie było jednostki „stopni” (miary kąta), która by wyrażała kąt rozwarcia stóp, opisywano go obrazowo  stopniem otwarcia wachlarza (bojowego) i nazywano ōgi no kane 扇の準.

Jeśli te trzy elementy (czyli: ikken nakazumi no kane, yazuka no kane oraz ōgi no kane) ustawione są właściwie, ustawienie stóp jest zakończone.

Warto poprosić kogoś o regularne kontrolowanie naszego ashibumi, ponieważ mamy tendencję do „upraszczania” i „ułatwiania” sobie postawy.

Jeśli pomimo prawidłowego ikken nakazumi no kane oraz prawidłowego celowania strzały lecą przed lub za mato (bo np. mamy nieodpowiednio dobrane strzały do siły łuku) można to korygować poprzez ustawienie stóp. Poprawki można jednak robić wyłącznie wtedy, kiedy robimy to świadomie. W szkole Heki-ryu Insai-ha metoda takich korekcji nazywa się gonsoku no nakazumi 権足の中墨.

W Mokuroku pada inna nazwa – kyōge (lub kyōgai) betsuden 教外別伝. To buddyjskie pojęcie oznaczające, że Oświecenie nie jest czymś, co jest przekazywane słowami lub pismami świętymi, ale czymś, co jest przekazywane bezpośrednio z serca do serca, coś wyjątkowego, czego normalnie nie da się nauczyć. Jest synonimem znanego z ayamowej kamizy ishin denshin 以心伝心 ?

Zwróćcie uwagę, że korekcja wykonywana jest wyłącznie prawą stopą! Ale o tym będzie jeszcze za chwilę.

A skoro przywołaliśmy już Mokuroku, to tamże ashibumi poświęcona jest już pierwsza „lekcja”, która w całości wygląda tak:

足踏を定むる事 ashibumi o sadamuru koto
一 間中墨 ikken nakazumi
矢束 の 準 yazuka no kane
扇 の 準 ōgai no kane
教 外 別 傅 kyōge betsuden
沓下 中墨 kutsushita nakazumi
定子 の 口 teji no kuden

O tym, że ashibumi ma kluczowe znaczenie dla całego procesu strzału może świadczyć ilość detali, które na temat „zwykłego” rozstawienia stóp wymieniają stare szkoły. Z (jak by nie patrzeć) bojową Heki-ryu na czele. Warto sięgnąć po książki Sakae Urakami, Hiroko Urakami i Genshiro Inagaki oraz kilku blogów, m.in. Kena Kurosu.

Jak ustawić stopy (ewentualnie: jak stanąć na nogach)
Ashi no fumi hiraki-kata 足の踏み開き方

Są dwa sposoby ustawiania stóp. W obu wersjach ważne jest aby wykonywać to z nastawieniem ustalenia swojej pozycji względem celu (miejsca, sytuacji).
Lewą stopą ustal pozycję mato i siebie, prawą stopą wykonaj krok uważając na zachowanie linii środkowej do celu. Innymi słowy, przytrzymując cel lewą stopą i rozszerz swój świat prawą stopą, ustanawiając własne miejsce w duchu odsunięcia na bok przeszkód.
Robiąc to powinieneś powstrzymać się od patrzenia na stopy oraz wykonywania nimi niewielkich ruchów [korygowania], bo to osłabia twoją jaźń [ducha]. Dzieje się tak szczególnie, gdy atmosfera miejsca wywiera presję, albo gdy czujesz niepokój lub wzburzenie. W miarę nabywania biegłości nauczysz się traktować rozstawienie stóp jako postawę gotowości. Powinieneś unikać patrzenia na swoje stopy i dokonywania poprawek.
Kiedy prawa stopa jest odstawiana ruchem w kształcie wachlarza, lewa noga będąca osią obrotu zgina się, powodując zmniejszanie się jaźni (jiko 自己).
Sposób robienia ashibumi pół kroku na raz (na dwa kroki) uważany jest za łatwiejszy niż otwieranie się w kształcie wachlarza. Kiedy odstawiasz prawą stopę o pół kroku, spuszczasz oczy w dół. Ale w tym momencie twoja postawa (kamae 構え) i duch (kiai 気合い) są łatwo zakłócane. Spoglądając w dół nie możemy zapominać o tym, by być świadomym całości siebie, ani o utrzymywaniu ducha, który reaguje na sytuację.

Warunki ustawienia stóp

Ludzie przeszli ewolucję od czworonożnych bestii do niestabilnej dwunożnej postawy wyprostowanej i są stale poddani działaniu grawitacji, więc równowaga jest zawsze problemem. Precyzja ruchów jest w dużej mierze uwarunkowana tą stabilnością. A największy wpływ ma na pozycję stojącą z rozstawionymi nogami. Oznacza to, że odpowiednia otwarta postawa nóg jest podstawą dokładności ruchu.

Podczas strzelaniu z łuku konieczne jest ustabilizowanie tułowia, ustawienie i utrzymanie linii pionowej (tatesen 縦線) oraz rozstawienie nóg tak, aby kolejne fazy hassetsu dały najlepsze efekty. Głównym celem jest takie ustawienie, które zapewni warunki stabilności pionowej. Wymagane są zatem:
1. Szerokość kroku (fumi haba 踏み幅)
2. Kąt stóp (ashi no kakudo 足の角度)
3. Położenie środka ciężkości (jūshin no ichi 重心の位置).

Szerokość rozkroku

Biorąc pod uwagę jedynie stabilność korpusu, im szersze rozstawienie stóp tym większa powierzchnia podparcia (większa długość trapezu pomiędzy stopami) i niżej środek ciężkości, więc postawa jest stabilna.

Jednak zbyt szeroko rozstawione nogi wymagają dużej siły mięśni do podparcia tułowia, powodują duże rozszerzenie stawu biodrowego i wymagają dużej siły mięśni, aby utrzymać kręgosłup lędźwiowy. Większość siły mięśni pochłania przeciwdziałanie grawitacji. Dlatego na utrzymanie prawidłowo odcinka lędźwiowego nie ma już dość siły, co powoduje niestabilność.

Oznacza to, że jeśli rozstaw jest zbyt szeroki to napięcie mięśni wewnątrz uda staje się zbyt duże, ciało staje się silne na boki, ale słabsze z przodu i tyłu. Dolna połowa ciała jest sztywna, a górna słabsza, co skutkuje brakiem harmonii.

Z drugiej strony jeśli rozstaw jest zbyt wąski, siła potrzebna do przeciwstawienia się grawitacji nie jest duża, staw biodrowy można stabilizować również niewielką siłą, ale stabilizacja odcinka lędźwiowego jest również słabsza. Powierzchnia podparcia jest mała, a środek ciężkości umiejscowiony wyżej.

Dlatego, chociaż istnieją różne szerokości ustawień w zależności od siły mięśni (głównie pasa biodrowego), wzrostu, położenia środka ciężkości, kształtu ciała itp. uważa się za standard odległość około ½ wzrostu. Dla osób o silnych mięśniach utrzymujących staw biodrowy, wysokich i o wyżej położonym środku ciężkości pożądany jest rozstaw szerszy niż standardowy.

Kobiety przeważnie mają słabsze mięśnie stawu biodrowego, co może być powodem, dla którego uznano, że dla kobiet rozstaw ashibumi może być węższy niż u mężczyzn. Ale można śmiało założyć, że ze względu na płeć nie ma różnic w szerokości ustawienia stóp.

Istnieje teoria, że rozstaw ashibumi definiuje długość naciągu strzały (yazuka). Ale czasem (szczególnie dla początkujących) określenie optymalnej długości nie jest możliwe, więc nie można tego uznać za standard. Jednak nie ma wątpliwości, że długość ramion ma powiązanie z długością naciągu. Ustalono więc, że punktem odniesienia dla ashibumi może być ½ rozpiętości między czubkami środkowych palców, gdy obie ręce są rozłożone poziomo. Ta odległość jest przeciętnie około 2% większa niż wzrost (w przypadku Japończyków).

Należy również brać pod uwagę, czy strzelamy do obiektów, które są wysoko i/lub daleko (wówczas ashibumi powinno być szerokie) lub też blisko i/lub nisko (wówczas ashibumi wąskie).

Wg Senseia Sakae Urakami jeśli strzały lecą zbyt nisko należy zrobić szersze ashibumi. To wydaje się sprzeczne z zapisami w „Kyudo Manual” (ale tu raczej chodzi o ustawienie ciała przy strzelaniu enteki, kiedy łatwiej jest odchylić górę ciała przy węższym ashibumi). Jeśli mamy odpowiednio mocny łuk to nawet przy enteki nie ma potrzeby dużego podnoszenia go (zmiany pozycji), więc można przyjmować standardowy rozstaw stóp.

Przyjmijmy uproszczone założenie,  że środek ciężkości znajduje się na wysokości stawu biodrowego (105 cm od ziemi przy złączonych stopach). Przy rozstawieniu stóp na 90 cm środek obniży się o ok. 10 cm. Ale jeśli ashibumi będzie bardzo szerokie (120 cm) to opuszczamy środek o prawie 20 cm.

Kąt stóp

Rozpatrując stabilność fizyczną, kąt miedzy stopami ma wielkie znaczenie. Z drugiej strony ciało ludzkie ma wiele „stabilizatorów” i wiele indywidualnych cech postawy i ruchu. Więc nie można w jednolity sposób określić wszystkich.

Im powierzchnia podparcia jest większa, tym postawa będzie stabilniejsza. Jeśli rozstaw stóp jest stały to maksymalna powierzchnia będzie wtedy, gdy stopy będą ustawione równolegle [tworząc prostokąt, a nie trapez]. Ale wówczas stawy kolanowe i dolna część pleców są napięte i trudno jest utrzymać pozycję pionową bez wypchnięcia klatki piersiowej.

Przeciwnie – im kąt będzie większy tym powierzchnie podparcia będzie malała, a z nią stabilność. Napięcie łuku w takiej pozycji i utrzymanie prawidłowej postawy jest niemożliwe, więc jako standard przyjmuje się kąt od 60 do 90 stopni.

Proste obliczenia pokazują, że ustawienie stóp pod katem 60⁰ zmniejsza powierzchnię podparcia o nieco ponad 20% (do 78%). Ale już ustawienie pod kątem 90 to „ubytek” prawie 40% powierzchni a 120 zabiera nam ponad połowę!

Umiejscowienie środka ciężkości

Podczas strzelania praca związana z napinaniem łuku wykonywana jest z przodu, więc aby to zrównoważyć, środek ciężkości przesuwa się również do przodu. W sposób naturalny dzieje się to od uchiokoshi do hanare. Płynne przemieszczanie środka ciężkości ma olbrzymi wpływ na sukces strzału. Ten ruch powinien być jednakowy (powtarzalny) przy każdym strzale.

Jeśli przemieszczenie środka ciężkości jest niewielkie, wymagane będzie większe użycie siły i w konsekwencji „strzał dłońmi”.  Jeśli wysunięcie będzie zbyt duże – burzy ustawienie ciała. Niestety umiejscowienia środka ciężkości nie widać. Zatem największym problemem jest koordynacja ruchu ciała oraz środka ciężkości podczas procesu strzału.

Pozycja środka ciężkości oraz możliwość jego przemieszczania się są również mocno związane z kątem ustawienia stóp. Ze wzrostem kąta, położenie środka ciężkości przesuwa się do tyłu, więc jego przemieszczenie też będzie większe. A to z kolei zwiększa niestabilność.

Podczas przejścia do daisan obie ręce i łuk przenoszą się na lewą stronę, więc w naturalny sposób środek ciężkości również przesuwa się w lewo. W miarę napinania łuku środek ciężkości wraca w prawo, by podczas kai znaleźć się na środku.

Podczas prawidłowego napinania powinniśmy zachować równowagę pomiędzy pchaniem i ciągnięciem. Jednak początkujący zwykle skupiają się na naciąganiu, co powoduje przechylanie się tułowia w prawo i wraz z nim przemieszcza się środek ciężkości. Umiejętnie zmieniając ustawienie stóp (różny kąt dla prawej i lewej) można korygować odchylanie ciała od pionu.

Związek z celem

Kyudo Manual wspomina, że obie stopy powinny być w jednej linii ze środkiem celu. Należy o tym pamiętać strzelając do jednego celu w kilka osób (np. w przypadku zawodów enteki [lub formy stojącej z jednym mato]).

Błędy w ustawieniu stóp nie są tylko błędami ashibumi. Należy robić to bardzo starannie, ponieważ będzie to wpływać na całe strzelanie. Ale czasem stosuje się metodę naprawiania błędu innym błędem i w tym kontekście ustawienie stóp może być postrzegane jako metoda korygowania różnych defektów. Jednak powinno odbywać się to tylko z najwyższą świadomością tego, co się robi i po co.

Powyższe uwagi pochodzą z książek Senseia Kiyonobu Ogasawara. Znakomite pozycje, godne polecenia każdemu, niezależnie od stylu.

W Honda-ryu mamy kilka powiedzeń, opisujących sposób budowania ashibumi:

• Kumo no kane 蜘蛛の曲尺 – Pająk rozpoczynając budowę sieci wypuszcza pierwszą nić wymierzając ją starannie. Kiedy łucznik wykonuje ashibumi powinien mieć takie samo poczucie łączenia się z celem.
• Ogi no kane 扇の準 – Gdyby duży wachlarz z dziesięcioma żebrami został otwarty na rozpiętość od pięciu do sześciu żeber, z nitem mocującym między otwartymi stopami łucznika, wtedy zewnętrzna strona stóp byłaby umieszczona na zewnętrznych krawędziach pierwszego i ostatniego żebra, aby utworzyć kształt ashibumi.

UWAGA: w innych szkołach było to otwarcie 7-8 żeber.

• Yamiyo no kane 闇夜の鐘 – W bezksiężycową, czarną jak smoła noc, kiedy łucznik nie widzi celu, musi się spokojnie skoncentrować i słuchać. Kiedy słychać dźwięk, łucznik instynktownie określa odległość do celu. Oznacza to, że połączenie z celem w ashibumi musi być nie tylko wizualne, ale całkowite.
• Sumisahi no kane 墨指しの曲尺 – Jeśli pociągnęlibyśmy sznurek ciesielski prosto od celu do pozycji łucznika, wówczas czubki prawego i lewego palucha powinny być na tej linii.

Często podchodzi się do ashibumi zbyt lekko. A wcale nie jest proste zrobienie tego precyzyjnie. Więc podobnie jak budowanie fundamentów pod nowy dom – musi być wykonane bardzo ostrożnie [starannie].

W Honda-ryu ashibumi jest niesymetryczne. W pierwszej fazie paluchy obu stóp ustawione są na linii do mato. Następnie prawa stopa przestawiana jest do wewnątrz. Dawniej określano to jako teiji no ashibumi 丁字の足踏. Obecnie zmiana kąta jest niewielka. Takie ashibumi w połączeniu ze specyficzną (dominującą) pracą yunde (lewej ręki) wpływa potem na dozukuri i kolejne elementy shichido (odpowiednika hassetsu). Do napinania łuku wykorzystuje się ciężar ciała, więc z tego powodu nieco mniejszy kąt otwarcia stóp jest lepszy (łatwiej jest wypychać i łatwiej ustawić odpowiednio prawy łokieć, co miało szczególnie znaczenie, jeśli weźmiemy pod uwagę, że w Honda-ryu zwykło się używać silnych łuków).

Niesymetryczne jest również rozłożenie nacisku na stopy (ustawienie środka ciężkości). Lewa stopa powinna być obciążona bardziej (80%) na przodzie, prawa – na pięcie (ale tylko ok. 60%).

Mam nadzieję, że powyższe fragmenty naświetliły nieco różnice w podejściu do tworzenia “bazy”. I pokazały również punkty wspólne. Ale to jeszcze nie koniec sagi 🙂