Jak (być może) wiesz, mamy trzy główne typy strzelania ceremonialnego:

1. Matomae-sharei – do standardowego celu (36 cm) na dystansie 28 m (kinteki)
2. O-mato-sharei – do dużego (1 m) celu, zwykle na większym dystansie, np. 60 m (enteki)
3. Makiwara-sharei – do makiwary (z bliskiej odległości)

Oraz kilka innych odmian strzelania w ogóle, o których możesz przeczytać tutaj.

Będąc ostatnim razem w Wiedniu (zdjęcia oczywiście w naszej galerii), mieliśmy sposobność poćwiczyć pod okiem naszego Nauczyciela również makiwara-sharei. Cenne to doświadczenie, bo forma wykonywana jest bardzo rzadko.

Opis makiwara-sharei znajdziemy na str. 86 (forma siedząca) i str.90 (forma stojąca) w Kyudo Manual. Poczytajcie o tym we wspomnianym powyżej wpisie. Ale warto sięgnąć do specjalnie opracowanej broszury, wydanej przez ANKF, opisującej makiwara-sharei w szczegółach (巻藁射礼 写真と解説).

Sharei (ceremonialne strzelanie) tradycyjnie odbywało się podczas rytuałów, ceremonii i innych formalnych okoliczności, w ceremonialnych strojach z epoki i zgodnie z etykietą poruszania się (kikyo shintai o reihō 起居進退を礼法).

Jak mówi przysłowie: „Strzelanie zaczyna się i kończy ukłonem” (射は、礼に始まって礼に終わる), należy więc być świadomym czasu, miejsca i pozycji [rangi], ruchy powinny być uroczyste i pełne wdzięku, duch powinien być czysty i spokojny [klarowny, poważny], strzelanie i etykieta powinny współgrać harmonijnie. Prawdziwym celem Kyudo jest włożenie całego serca i duszy w każdy strzał.

Fragment z Reiki 礼記 [Liji – Księga Rytuałów] mówi:

Strzelanie jest dziedzictwem ludzi oświeconych, okazujących szacunek w każdej sytuacji. Wszystko to jest sposobem na kultywowanie moralności. Profity z tego zostaną wykorzystane do dominacji nad światem, kultywowania wewnętrznych cnót i zastraszania wrogów zewnętrznych. Staje się to istotą strzelania.

Innymi słowy, łuk był używany przez wieki w celu poprawy moralnego postępowania, utrzymania porządku w domu i jako ważne narzędzie do rządzenia narodem.

Strzelanie, które zawsze kładło duży nacisk na duchowość, musi być zawsze prowadzone z najwyższą szczerością (shisei 至誠) i uprzejmością (reisetsu 礼節), a poprzez strzelanie należy wyrazić ducha i piękno harmonii.

Ceremonia strzelania (sharei 射礼) opiera się na tych tradycyjnych ideach, ale jest to również forma łucznictwa, pokazująca jego podstawy: postawę [nastawienie] (taido 態度), ruch (dōsa 動作), zasady strzelania (shahō 射法) i technikę strzelania (shagi 射技). Dlatego sharei było praktykowane od czasów starożytnych przez ekspertów, którzy opanowali podstawy. Z tej historycznej perspektywy musimy pamiętać o duchu i znaczeniu sharei, trzymać się podstaw jako formy kyudo i ćwiczyć w sposób ukazujący dostojeństwo (hin’i 品位) i styl (kakuchō 格調) naszego strzelania.

Z Kyudo Manual

Podczas rytuałów, uroczystości i innych ważnych ceremonii shinto, najwyższy rangą łucznik lub osoba będąca autorytetem powinna wykonywać makiwara sharei przed yawatashi 矢渡.
Ponadto, jeśli nie ma azuchi, jeśli pada deszcz lub jeśli odbywa się pokaz organizowany wspólnie przez różne szkoły, odbywa się ceremonia strzelania do makiwary.

Dawniej sharei nazywano taihai 体配. Używano również zapisu 体拝. Hai 拝 to słowo pochodzące z keigo 敬語 (języka honoryfikatywnego), które dosłownie oznacza kłanianie się lub oddawanie czci. Tymczasem taihai zapisywane 体配 odnosi się raczej do użycia ciała.

Już w starożytności sharei wykonywano przed ważnymi osobami, znakomitościami. Jednakże każda szkoła (ryūha 流派) miała swoją własną, unikalną formę, wykorzystując cechy charakterystyczne danej szkoły i nie była ona określona na stałe. Pierwotne znaczenie sharei było dobrze chronione. Podobno dawni wojownicy wykonywali makiwara sharei również rano i wieczorem, niekoniecznie przed osobistościami. Zwracanie uwagi na ducha i przestrzeganie etykiety podczas prawidłowego oddawania strzału (gyōsha 行射) było świetnym sposobem na ćwiczenie umysłu.

Strzelanie powinno odbywać się w sposób odzwierciedlający harmonię w każdym ruchu (shintai shūsen 進退周建). Etykieta (rei 礼) musi być wszędzie tam, gdzie jest strzelanie (sha 射). Taki jest duch Kyudo.

^{Ze wstępu do broszury przygotowanego przez Tadayoshi Satte 颯手規仁}

Książeczka jest na tyle bogato ilustrowana, że w zasadzie tekst ogranicza się do krótkich podpisów pod zdjęciami.

Przebieg makiwara sharei podobny jest do yawatashi – ceremonialnej formy wykonywanej przez jednego strzelca (ite). Główna różnica polega na tym, że po oddaniu dwóch strzałów ite sam wyciąga strzały z makiwary (podczas yawatashi przynoszą je kaizoe, czyli asystenci).

Jest jednak kilka detali, które warto poznać i poćwiczyć.

Makiwara sharei może być wykonywana wyłącznie przez ite (bez udziału kaizoe), z jednym kaizoe (wówczas jest to dai-chi kaizoe) lub w pełnej wersji – z dwoma pomocnikami.

Ponieważ nie ma procesu przynoszenia i przekazywania strzał, role kaizoe są prostsze niż podczas yawatashi.
Dai-ichi kaizoe zapewnia pomoc podczas hadanugi/hadaire (zdejmowania i zakładania rękawa kimona) lub tasuki sabaki (wiązania tasuki w przypadku, gdy ite jest kobietą).
Dai-ni kaizoe przez cały czas trzyma w pogotowiu kaeyumi 替弓 (zapasowy łuk). W przypadku pęknięcia cięciwy wymienia go, podchodząc od tyłu do ite.

Rola ite jest jednak bardziej skomplikowana.

Po wykonaniu ukłonu na sadamenoza 定めの座 ite przechodzi przed makiwarę. Powinien kierować się na lewą nogę stojaka (makiwaradai 巻藁台) ze względu na to, że za chwilę musi wykonać hirakiashi (obrót na kolanach), co zmieni nieco pozycję. Zatrzymuje się w odległości „jednego łuku” (yumi ichcho 弓一杖), czyli ok. 230 cm przed makiwarą.
Po wykonaniu yū 揖 (ukłonu) do makiwary ite wykonuje hirakiashi 開き足 i hadanugi 肌脱 (zdjęcie rękawa kimona). W tym czasie prawe kolano jest uniesione w ikasu 生かす (ponieważ łuk jest w prawej dłoni).

I teraz następuje różnica w stosunku do innych form. Nie ma obrotu w stronę mato, bo nie przechodzimy na linię strzału (shai 射位). Zamiast tego lewa ręka przechwytuje łuk i następuje zmiana „nogi aktywnej” na lewą.

Dalej jest standardowy proces yatsugae (założenia strzał), strzału haya (pierwszej strzały) i powrotu do kiza (bez wycofania się na honza). Przechwytujemy (poprawiamy) odpowiednio otoya (drugą strzałę) (w taki sam sposób, jak podczas wykonywania zasharei) i wykonujemy standardowo proces jej wystrzelenia.

Haya powinna być wbita w makiwarę nieco na prawo od środka. Otoya powinna być na lewo od haya w odległości szerokości dłoni (około 10 cm). Obie powinny być na tej samej wysokości.

Ite siadając podnosi urahazu (stawia łuk do pionu) przekazując go do prawej ręki, wykonuje hadaire (założenie rękawa kimona), hirakiashi w lewo (aby być twarzą do makiwary) i wstaje.

Ruszając do przodu lewą nogą (kamiza jest po prawej) wykonuje trzy kroki, jednocześnie unosząc urahazu i nie odrywając lewej dłoni od biodra (podobnie jak przy hirakiashi). Przy kolejnym kroku (prawą nogą) kontynuuje unoszenie łuku i przekazuje go do prawej ręki. Robiąc pół kroku prawą stopą (teraz kamizą jest już makiwara!), ite prawą ręką chwyta łuk za metsuke-bushi 目付節 i staje po prawej stronie stojaka na makiwarę (powinno to być wykonane jednym ciągłym ruchem). Odstawia łuk opierając go o stojak i wraca prawą stopą. Dwoma krokami yoseashi 寄せ足 po ćwiartce okręgu (pięty na zewnątrz) ite przechodzi na lewą stronę makiwary.

Teraz następuje wyjęcie strzał.

Najpierw wyjmowana jest haya. Lewa dłoń wykonuje ruch tegatana-wo-kiru 手刀を切る (jakby przecięcia strzały) i przesuwa się w lewo aby przytrzymać makiwarę. Prawa dłoń wykonuje standardowe hagoki 羽扱き (wygładzenie piór) i potrójnym ruchem (miteguri 三手繰り) wyciąga haya. Wszystkie te ruchy powinny być wykonywane w koordynacji z oddechem. Lewa dłoń opuszcza się do pachwiny, a prawa odstawia strzałę, opierając ją o stojak (yanone do góry). Teraz następuje analogiczna sekwencja wyjęcia otoya. Po jej opuszczeniu zestawimy ją z haya i obie bierzemy do prawej dłoni tak jak w toriyumi-no-shisei. Lewa dłoń spoczywa płasko na wysokości pachwiny.

Zaczynając prawą nogą wykonujemy powrót do pozycji przodem do makiwary (dwa kroki yoseashi).

Robiąc wykrok prawą nogą (kamizą jest nadal makiwara) prawą ręką łapiemy łuk na wysokości metsuke-bushi, uważając żeby nie zginać się w biodrach. Prostując się (prawa stopa wraca do lewej) unosimy łuk. Wykonując trzy kroki w tył (zaczynamy z prawej nogi bo kamiza jest już znowu po prawej) przekładamy płynnie łuk do lewej ręki (tak jak w toriyumi-no-shisei).

Po przejściu do kiza wykonujemy yū, wstajemy i wracamy na sadamenoza. W chwili, gdy ite wstaje po wykonaniu yū – wstają również obaj kaizoe. Na sadamenoza oczywiście seiza, głęboki ukłon i wyjście.

Jak widać – ite musi również opanować ruchy, które podczas yawatashi wykonuje dai-ni kaizoe.

W przypadku udziału dwóch kaizoe jest jeszcze jedna różnica – przy wyjściu najpierw standardowo wychodzi ite, ale po nim shajo opuszcza kaizoe z łukiem (dai-ni kaizoe) a dai-ichi kaizoe wychodzi jako ostatni.

Obecnie powszechnie używa się tzw. koguchi makiwara 小口巻藁. Ale ten typ stał się popularny stosunkowo niedawno (w erze Meiji), ponoć za sprawą szkoły Ogasawara. Pierwotnie makiwara była znacznie większa i ustawiona pionowo (tachimakiwara). Nazywała się dōyui 胴結, dōjime 胴締 lub tsugura i umożliwiała wykonanie ceremonii zarówno na stojąco jak i na klęcząco. Do obu rodzajów są też osobne rodzaje stojaków (makiwara-dai 巻藁台).

Jak wygląda makiwaramae 巻藁前 z użyciem dōyui możecie zobaczyć tutaj. A przy okazji jeszcze jedna ciekawostka – jest tam drugi, „zapasowy” łucznik (czyli hikae 控え) zamiast kaizoe z zapasowym łukiem.

A że czasem coś może pójść nie tak i kaizoe powinien wykazać się refleksem i inwencją zobaczcie na tym filmie.

Sama makiwara to w oryginalnej postaci mocno ściśnięta i związana słoma ryżowa. Ale obecnie (szczególnie poza Japonią, gdzie o słomę ryżową trudno) stosuje się różnego rodzaju „wynalazki”. W Ayame używamy makiwary ze zwiniętej pianki termoizolacyjnej. Jej niewielka waga jest zarówno wadą jak i zaletą. Można spotkać makiwary wykonane z cieniutkich rureczek PCV (przypominających cieniutkie słomki) czy zwiniętej tektury. Czasami jej rolę może pełnić zawieszony bezpośrednio na siatce łuczniczej gumowy krążek (wówczas strzały wyposażone są w gumową lub drewnianą nasadkę zamiast yanone) lub sama siatka z odpowiednim wzmocnieniem. Od biedy działa też owinięty folią (żeby się nie kruszył za bardzo) styropian. Podejmowane były eksperymenty z wykorzystaniem słomy z innych rodzajów zbóż (lub nawet sitowia), ale z tego co wiem, nie były zbyt udane (nie dawało się odpowiednio mocno ścisnąć odpowiednio dużego snopka i strzały wbijały się zbyt głęboko lub nawet przelatywały na wylot).

Stojak (makiwara-dai) powinien być stabilny i umożliwiać regulację ustawienia wysokości (w pionie). Środek makiwary powinien znajdować się mniej więcej na wysokości ust strzelca. Warto pamiętać, że robiąc ashibumi ta wysokość nieco się zmniejsza (kilka cm)! Makiwara jest zwykle wyższa od strzelca. Więc warto pamiętać o utrzymywaniu dobrego dozukuri i wyprostowanej postawy, żeby uniknąć wizualnego efektu „pomniejszenia” strzelca.

Wprawdzie strzelając do makiwary powinniśmy skupić się na formie ciała i stanie umysłu, ale można również symulować trochę bardziej strzelanie do celu. Na tym filmie możecie podpatrzyć jak ustawić sobie punkt do celowania na makiwarze.

O strzałach do makiwary conieco znajdziecie tutaj. Warto przypomnieć, że strzały do makiwary mają yanone (grot) o innym kształcie! I nie powinniśmy strzelać do niej tymi przeznaczonymi do kinteki, bo znacznie bardziej ją niszczą.

Do celów treningowych wystarcza jedna strzała makiwarowa. Może być bez piór (nie musi latać daleko). Ale jeśli myślimy o wykonywaniu makiwara sharei, to powinniśmy wyposażyć się w odpowiedni zestaw strzał makiwarowych z piórami, żeby można było zrobić ładnie hagoki przy ich wyjmowaniu.

Korzystając z makiwary należy zawsze pamiętać o zasadach bezpieczeństwa!
Początkujący nie powinni strzelać bez nadzoru!

Ciekawe jest to, że naszą przygodę z kyudo zaczynamy od makiwary (oczywiście po przejściu szkolenia wstępnego bez sprzętu i potem z gomuyumi) i na podsumowanie kariery (kiedy jesteśmy już tym „najwyższym rangą”) możemy dostąpić zaszczytu strzelania do niej właśnie podczas makiwara-sharei…

Słynny Eugen Herrigel (autor “Zen w sztuce łucznictwa”) z pięciu lat, które spędził pod okiem Awa Kenzo, aż trzy poświęcił treningowi przy makiwarze, zanim Mistrz pozwolił mu strzelać do mato. Zresztą w starym systemie szkolenia kyudo istaniało też określenie makiwara sannen 巻藁三年, czyli właśnie trzech lat treningu przy makiwarze. Ale w dzisiejszych czasach to raczej niemożliwe. Nie jesteśmy chyba na tyle cierpliwi… Zresztą makiwara nie zastąpi strzelania do celu (słyszymy czasem o tzw. „makiwara hanshi” – nie jest to określenie pochlebne).

Ale do makiwary należy wracać!

W wielu japońskich kyudojo każdy na rozpoczęcie treningu strzela kilka razy do makiwary żeby sprawdzić, czy wszystko z nami i sprzętem jest w porządku. To bardzo dobry zwyczaj (jeśli tylko są takie możliwości).

Z powodu dobrego wpływu na proces treningu (nie jesteśmy „kuszeni” przez mato, więc możemy skupić się na technice, ciele i umyśle) makiwara-mae 巻藁前 plasowała się w czołówce pięciu głównych technik strzeleckich 五射六科. Honda Toshizane twierdził, że w procesie szkolenia powinno się oddać 1-2 tysiące strzałów do makiwary. Po tym okresie powinno się wiedzieć, jak trafiać w cel.

Chyba najbardziej niezwykłe okoliczności makiwara sharei możecie zobaczyć tutaj, kiedy Sensei Usami wykonał ceremonię na konferencji prasowej w paryskim Ratuszu. Zwróćcie uwagę, że potraktowano tą przestrzeń jako otoczenie nie sprzyjające klękaniu (forma stojąca), i że w związku z tym Sensei Sakuma jako kaizoe był w sonkyo.

W Japonii jest kilku producentów makiwar. Ale wizyta w warsztacie to na razie jeszcze plan…