W pierwszej części skupiliśmy się na szerszej perspektywie. Ale sami dla siebie również możemy stanowić zagrożenie.

O unoszeniu strzały już wspominaliśmy. Ale innym, bardzo niebezpiecznym elementem jest przeciąganie strzały. Może być spowodowane tym, że jest zbyt krótka (o określaniu prawidłowej długości poczytajcie tutaj) albo z powodu błędów technicznych (głównie w kai). W takim przypadku strzała (szczególnie aluminiowa) może rozpaść się na wiele ostrych odłamków, lecących w różne strony. Jest to ekstremalnie niebezpieczne! Dlatego zawsze należy sprawdzić czy bierzemy własne strzały (o prawidłowej długości) a nie czyjeś inne, które są podobne (warto sobie to jakoś oznaczyć)!

Dla przypomnienia – w kai (czyli tuż przed wypuszczeniem strzały) powinny być spełnione wszystkie poniższe elementy:

1. strzała powinna być naciągnięta do odpowiedniej długości (yazuka o hiki osame 矢束を引き収め)
2. cięciwa powinna dotykać do piersi (mune ni tsuru ga tsuki 胸に弦がつき)
3. strzała powinna dotykać do policzka (hōzuke ga sarete iru jōtai 頬付けがされている状態)
4. celujemy w mato (nerai ga mato ni tsuki 狙いが的につき)

Każdy z tych punktów wpływa również na bezpieczeństwo (a nie tylko na piękne hanare).

Więc nawet w żartach nie próbujcie naśladować słynnego performasu Mariny Abramović. Ani robić bez doświadczonej asysty czegoś, czego nie potraficie.

Pęknięta, skrzywiona lub „zraniona” strzała otrzymując dużą porcję energii podczas hanare może się połamać lub rozwarstwić, przy okazji wbijając się w lewą rękę.

Podobnie łuk – zdarzają się jego uszkodzenia podczas strzału. Wprawdzie złożona, wielowarstwowa konstrukcja wewnętrzna yumi raczej chroni go przed rozpadnięciem się (jak to czasem ma miejsce w przypadku klasycznych łuków drewnianych), to jednak należy zwracać uwagę na wszelkie drobne oznaki uszkodzeń. No i oczywiście nigdy nie zwalniać w pełni napiętej cięciwy bez strzały!

Cięciwa powinna być odpowiednio dobrana do łuku (długość i grubość). Jeśli wykazuje ślady zużycia – grozi to jej pęknięciem w trakcie strzału, co dla mniej wprawnej osoby może być nie lada przeżyciem. Lepiej więc wymienić ją zanim pęknie. Nakajikake 中仕掛け powinno być w prawidłowym stanie i dopasowane do szerokości rowka w hazu. Bardzo ważnym elementem są obie pętelki mocujące cięciwę do łuku (tsuruwa 弦輪). Powinny być mocno zawiązane i mieć odpowiednią wielkość (zbyt duża może spowodować spadnięcie cięciwy lub obracanie się łuku podczas strzału).

Makiwara z wiekiem również staje się potencjalnym źródłem problemów. Twardnienie lub wybijanie dziur może spowodować, że przestaje spełniać swoją rolę. Należy ją wówczas bezwzględnie wymienić. Ale również podczas codziennej praktyki należy zwracać uwagę na wyciąganie z niej strzał. Jeśli jest kilka makiwar – należy zaczekać aż wszyscy skończą strzelać i dopiero wówczas podejść po strzały. Wyciągając strzałę należy ją chwytać jak najbliżej powierzchni makiwary (aby nie wyginać szaftu). Nie należy wyrywać strzały gwałtownie (yanone może utkwić w środku), a raczej „wykręcać” 2-3 krótszymi ruchami (upewniając się, że za nami nie ma nikogo). Ćwicząc przy makiwarze powinniśmy zadbać o ustawienie się w odpowiedniej odległości (długość łuku – yumidake 弓丈, yumiichijō 弓一丈).

Niewiele osób zdaje sobie sprawę, że potencjalnym zagrożeniem może być również odkształcenie lub uszkodzenie tsurumakura („poduszki” trzymającej cięciwę) lub przetarcia skóry w kake. Cięciwa może zawadzić o drobne uszkodzenie i spowodować, że strzała poleci w nieoczekiwanym kierunku. Szczególnie, jeśli łucznik nie ma prawidłowego kai (strzała nie dotyka policzka i/lub jest poniżej ust).

Bezwzględnie nie wolno strzelać mając na sobie elementy, które mogą być zaczepione cięciwą. Dotyczy to elementów ubrania (szaliki, guziki, zamki, kieszonki, wystające ozdoby itp.) oraz wszelkiego rodzaju biżuterii (pierścionki, kolczyki, łańcuszki, bransoletki, zegarki itd.). Jeśli nie ma możliwości zdjęcia małych kolczyków – należy zabezpieczyć je, zaklejając np. plastrem. Włosy powinny być tak uczesane, żeby cięciwa nie zawadzała o nie, ani o elementy je przytrzymujące (spinki, gumki itp.). Problem mogą stanowić również zbyt wystające na boki lub zsuwające się okulary (do strzelania należy zaopatrzyć się w soczewki lub bezpieczne i pewnie trzymające się oprawki).

Oczywiście nie dotykamy cudzego sprzętu bez pozwolenia. Ale dyskretne zwrócenie uwagi, gdy zauważymy coś zagrażającego bezpieczeństwu – to co innego!

Łucznictwo uznawane jest za stosunkowo bezpieczne. Szczególnie w zestawieniu z dyscyplinami kontaktowymi (koszykówka, piłka nożna czy ręczna) lub związanymi z szybkim przemieszczaniem się (jazda na rowerze, rolkach, deskorolce).

Jednak również wśród uprawiających łucznictwo zdarzają się kontuzje. I tutaj należy zwrócić uwagę na fakt, że technika używana w kyudo (bardzo duży nacisk na symetrię i prawidłową pracę całego ciała) różni je mocno od innych odmian łucznictwa (na korzyść kyudo). Niestety na niekorzyść kyudo są elementy wynikające z jego niszowości: słaba dostępność sprzętu (ograniczony dobór do warunków fizycznych ćwiczącego), słaba dostępność materiałów szkoleniowych (w językach innych niż japoński), brak szkoleń i słaba świadomość (ćwiczących oraz instruktorów) w zakresie prawidłowej pracy ciała i zapobieganiu urazom.

Dane statystyczne dotyczące urazów w kyudo nie są niestety dostępne on-line ☹
Biorąc jednak pod uwagę własne doświadczenia i obserwacje zakładam, że można przenieść na obszar kyudo to, co dotyczy również innych rodzajów łucznictwa.

1. Urazy
   1. stożka rotatorów
      Stożek rotatorów to grupa czterech mięśni (nadgrzebieniowego, podgrzebieniowego, obłego mniejszego oraz podłopatkowego) i ich ścięgien wokół stawu barkowego. Nie jest zaskoczeniem, że ten obszar jest podatny na kontuzje podczas uprawiania łucznictwa. Może wystąpić bolesność i ograniczenie ruchomości.
   2. łokci
      Łokieć jest drugim najczęściej kontuzjowanym stawem. Bolesne mikrourazy związane z powtarzającym się obciążeniem mięśni zginaczy łokciowych mogą prowadzić do tzw. łokcia tenisisty lub łokcia golfisty.
   3. nadgarstka i dłoni
      Tutaj najczęściej (jeśli już) może dojść do postrzelenia się. Ale mogą również występować urazy typu przeciążeniowego (np. przy nieprawidłowym tenouchi lub zbyt mocnym łuku).
   4. pleców
      Nieprawidłowa praca łopatek, nieprawidłowa postawa (np. brak sanjujumonji) oraz długie przebywanie w pozycji stojącej mogą powodować problemy z plecami.

Zapobieganie: jeśli odczuwasz ból – zrób przerwę i rozluźnij mięśnie. Stosuj odpowiednią technikę napinania łuku. Upewnij się, że używasz odpowiednio mięśni pleców aby odciągać ramiona. Wzmacniaj mięśnie, ścięgna i przyczepy przez regularne ćwiczenia (np. z gumą).

2. Zapalenia ścięgien
   Ścięgno to pasmo tkanki łącznej zbudowane z bardzo mocnych i odpornych (jednak nie są one niezniszczalne!) włókien kolagenowych. Są ogniwami łączącymi mięśnie i szkielet, umożliwiającymi przeniesienie skurczu mięśnia na odpowiednią kość (a tym samym wykonanie ruchu). Ścięgna mają niewielką elastyczność (rozciągają się tylko ok. 4% długości), co wpływa na ich nadrywanie i/lub odrywanie od przyczepów. Najczęściej urazy ścięgien w łucznictwie dotyczą łokci, ramion i nadgarstków.

Zapobieganie: w przypadku pojawienia się bólu powinniśmy zmienić łuk na słabszy. Należy również ćwiczyć odpowiednie mięśnie (szczególnie ramion i łopatek), aby ścięgno nie musiało ich rekompensować. Ale nie poprzez strzelanie, a np. na siłowni, pod odpowiednim nadzorem.

3. Przeciążenie mięśni
   Przy wielu powtórzeniach tych samych ruchów (a z tym mamy do czynienia w przypadku dłuższych treningów) może nastąpić ich tzw. „przetrenowanie”, czyli przewlekłe, skumulowane zmęczenie. Objawia się bolesnością mięśni i stawów, ich sztywnością, tzw. skurczami. Ale wpływa również na nasz metabolizm i stan psychiczny! W kyudo dotyczy najczęściej obszaru gojujumonji (dłoni, rąk, barków, szyi, pleców), rzadziej – ud i korpusu. Nie należy mylić przeciążenia ze zmęczeniem (i pojawianiem się tzw. zakwasów)!

Zapobieganie: odpowiednie plany treningowe (długość i częstotliwość), dobrane do naszego poziomu wytrenowania w danej chwili (będzie to zmienne w zależności od sezonu i ilości okazji do treningów). Regularne przerwy od ćwiczeń fizycznych (samego strzelania), które można wykorzystać na inne formy treningu (np. wizualizację lub mitorigeiko).  I kluczowy element – rozgrzewka i rozciąganie! Czasem warto (po zasięgnięciu opinii lekarza) sięgnąć po suplementy.

4. Uderzenia przez cięciwę
   Najczęściej dotyczy to przedramienia. Ale cięciwa może również spotkać się z klatką piersiową lub głową (uchem, policzkiem). Kończy się to zwykle otarciem i siniakiem. Ale nie należy tego bagatelizować. Szczególnie jest zdarzenie się powtarza. Jeśli już dojdzie to uderzenia, miejsce należy schłodzić i posmarować np. żelem z arniki.

Zapobieganie: przy prawidłowej postawie i hanare (zwolnieniu cięciwy) nie powinno dochodzić do takich zdarzeń. Zatem należy przede wszystkim przeanalizować elementy hassetsu i prawidłowość pracy obu rąk. Uderzenia w przedramię mogą być też skutkiem nieprawidłowo założonej cięciwy (zwykle zbyt mała odległość od łuku). Można oczywiście używać tomo (ochraniacza na lewe przedramię), ale powinno to być rozwiązanie tymczasowe. W odróżnieniu od muneate, które w przypadku pań raczej jest stałym elementem ubioru.

5. Odciski i zadrapania
   Nie jest to może bardzo dokuczliwe, ale zwykle świadczy o jakichś niedomaganiach technicznych. Np. rany na podstawie lewego kciuka (spowodowane przez wypuszczaną strzałę i jej pióra) mogą być spowodowane nieprawidłowym umiejscowieniem hazu na cięciwie albo zbyt twardymi piórami.

Zapobieganie: kontrola poprawności pozycji strzały, wielkości i kształtu chwytu łuku, ustawienia tenouchi, pracy prawej dłoni („wciskanie” strzały w łuk przez niewłaściwe hineri). Można stosować oshidegake – jedno lub dwupalczaste mini-rękawiczki na lewą dłoń.

6. Inne
   To już lista w zasadzie bez końca. Ale można wymienić porażenie słoneczny, udar cieplny, omdlenie czy odwodnienie (szczególnie podczas ćwiczeń na zewnątrz), potknięcia się (np. zaczepiając o hakamę) – dlatego nie wolno biegać, a strzały zawsze należy nosić ukośnie w stosunku do ciała, urazy stóp od zbyt długiego siedzenia w seiza czy uderzenia innych osób łukiem lub strzałami (zarówno przy poruszaniu się w dojo czy na ulicy, jak i np. przy wyjmowaniu strzał z azuchi lub makiwary).

Stare wojskowe przysłowie mówi, że „kontrola najwyższą formą zaufania”. I w przypadku bezpieczeństwa sprawdza się znakomicie. Kiedy ludzie przyzwyczają się do czegoś, trudno jest utrzymać taką samą motywację i koncentrację jak na początku, co prowadzi do niedbałości, stępienia czujności i braku uważności.

Dlatego tak ważny jest kolejny filar bezpieczeństwa, czyli doświadczony instruktor. Szczególnie w przypadku początkujących nie należy zostawiać ich bez dozoru w zasadzie na żadnym etapie treningu. Należy wpajać prawidłowe nawyki od samego początku.

Trzeba zwracać uwagę, że reiho (czyli zasady prawidłowego zachowania się) to również elementy związane z bezpieczeństwem.

• W dojo skoncentruj się tylko na kyudo!
• Nie rozpraszaj siebie i innych np. rozmawiając lub używając telefonu.
• Osoby obce (goście) powinny być pod specjalnym nadzorem i nie poruszać się samodzielnie po dojo.
• Powinniśmy zachowywać odpowiedni dystans od innych osób (na shai powinno to być min. 1.5 m), szczególnie jeśli poruszamy się ze sprzętem (łukiem, strzałami).
• Nie należy przychodzić na trening jeśli nie czujemy się w pełni zdrowi (infekcje, grypa, covid).
• Nie należy przychodzić pod wpływem alkoholu, narkotyków, środków pobudzających lub uspokajających.

Jeśli instruktor zauważy takie przypadki – powinien natychmiast reagować odsyłając delikwenta do domu. Osoba nadzorująca (instruktor, sędzia, szef dojo) ma w tym zakresie pełne prawa i należy bezwzględnie się podporządkować!

W temacie bezpieczeństwa nie powinno być żadnych dyskusji!

油断大敵 yudantaiteki – nie trać czujności, nieostrożność jest wielkim wrogiem!

Wiadomo, że “czym skorupka za młodu nasiąknie…”, więc w Japonii kwestie bezpieczeństwa poruszane są od najmłodszych lat. Przykładem niech będzie strona z książki Shōnen kyūdō 少年弓道.

W 2020 roku Polskie Stowarzyszenie Kyudo wydało zbiór tekstów pomocnych w procesie szkolenia. Znajdują się w nim również “Uwagi dotyczące bezpieczeństwa w trakcie treningu kyudo”. Książeczka miała nieduży nakład, więc biorąc pod uwagę ważność zagadnienia, pozwolę sobie na przytoczenie poniżej tego rozdziału. Jest to dobre podsumowanie i materiał na cykliczną pogadankę nie tylko z początkującymi, ale ze wszystkimi bywającymi w dojo.

Uwagi ogólne

1. Nigdy nie strzelaj bez pozwolenia prowadzącego (instruktora).
   Strzelanie z łuku pod nieobecność prowadzącego (instruktora) stwarza ryzyko wypadku wobec braku możliwości powstrzymania działań niebezpiecznych.
2. Nigdy nie strzelaj w kierunku osób.
   Kierowanie założonej na cięciwę strzały w stronę osób i przedmiotów innych niż tarcze strzeleckie lub makiwara, stwarza potencjalne ryzyko wypadku ze skutkiem śmiertelnym lub poważnego uszkodzenia ciała oraz mienia.
3. Nigdy nie zbliżaj się do lewego ramienia osoby strzelającej w trakcie napinania przez nią cięciwy.
   Przebywanie w pobliżu lewego ramienia osoby, która wykonuje strzał, jest niebezpieczne z uwagi na możliwość uderzenia przez strzałę lub dłoń strzelca.
4. Nigdy nie zakładaj strzały na cięciwę, przebywając poza stanowiskiem strzeleckim lub stanowiskiem makiwara.
   Omyłkowe zwolnienie napiętej cięciwy stwarza potencjalne ryzyko wypadku ze skutkiem śmiertelnym lub poważnego uszkodzenia ciała oraz mienia.
5. W przypadku wtargnięcia osób lub przedmiotów w przestrzeń strzelecką, niezwłocznie przerwij strzelanie.
   Jeśli zdarzy się to, gdy cięciwa jest już naprężona, bezwzględnie nie zwalniaj cięciwy, lecz ostrożnie przywróć łuk do położenia wyjściowego (pozycja yugamae).
6. Jeżeli oddawane przez ciebie strzały są niecelne i mogą być w znaczącym stopniu oddalone od tarczy nie używaj skrajnych stanowisk strzeleckich.
   Strzelanie ze skrajnych, znajdujących się najbliżej drogi przejścia do matoba oraz najbliżej trybun stanowisk strzeleckich (omae, ochi) przez osoby, których poziom celności jest niski i istnieje ryzyko, że wystrzelone przez nie strzały uderzą w miejsca oddalone znacznie od tarczy strzeleckiej, stwarza ryzyko wypadku ze skutkiem śmiertelnym lub poważnego uszkodzenia ciała oraz mienia.
7. Nigdy nie wkraczaj na drogę przejścia do matoba, gdy inne osoby strzelają.
   Przebywanie na drodze przejścia do matoba, gdy inne osoby strzelają, jest niebezpieczne, jeśli z jakiegoś powodu strzały wystrzelone przez inne osoby przetną drogę przejścia do matoba. Występuje potencjalne ryzyko wypadku ze skutkiem śmiertelnym lub poważnego uszkodzenia ciała.

Ostrzeżenia

1. Zachowaj ostrożność, gdy zbliżasz się do osoby strzelającej.
   Przebywanie w pobliżu osoby strzelającej może być niebezpieczne, dlatego zachowaj ostrożność w przypadku:
   – gdy stoisz przed osobą strzelającą – cięciwa, strzała lub łuk mogą cię uderzyć w razie pęknięcia cięciwy;
   – gdy stoisz przed osobą strzelającą – łuk może cię uderzyć w głowę lub inną część ciała, gdy osoba strzelająca obraca łuk do pozycji wyjściowej po zakończeniu strzału (yudaoshi);
   – gdy stoisz za osobą strzelającą bądź z jej prawej strony – możesz zostać uderzony prawą pięścią lub ramieniem osoby strzelającej podczas wykonywania przez nią zwolnienia cięciwy (hanare);
2. Jeśli udzielasz wskazówek osobie strzelającej, nie wkładaj rąk i innych części ciała w przestrzeń pomiędzy łukiem a napiętą cięciwą.
   W przypadku niespodziewanego zwolnienia cięciwy przez osobę strzelającą cięciwa może cię uderzyć.

Chciałbym żeby wszystkie te spostrzeżenia, rady i zalecenia traktować bardzo poważnie, a nie jak „trucie i marudzenie”. I życzę wszystkim, żeby przyniosły skutek – radość z kyudo i brak problemów.