W niektórych artykułach (a nawet książkach) na temat kyudo znajdziecie informację, że trafienie w tarczę nie jest ważne (albo może lepiej: nie najważniejsze, drugoplanowe). Nie jest to może do końca jasne, ale żeby nie rozwijać za bardzo wątku „mistycznego” przyjmijmy, że trafienie JEST ważnym sprawdzianem poprawności strzelania (więc powinniśmy trafiać!), ale nie powinno być celem samym w sobie. W przeciwnym przypadku dryfujemy zdecydowanie w stronę sportu…
Obowiązuje prosta zasada: jeśli wszystko dobrze zrobisz, to strzała na pewno trafi w cel – seisha hitchu 正射必中.
Zainteresowanym proponuję przegryzienie się przez pojęcia tōteki, kanteki i zaiteki…

No ale cóż może być przyjemniejszego niż charakterystyczne puknięcie pękającego papieru na mato… Zatem staramy się jakoś dopomagać losowi (a może i Panu Bogu, który strzały nosi), wpatrując się w niewielkie kółko na azuchi. A jak już podziurawimy je porządnie, to przychodzi chwila, żeby zrobić nowe mato. Ponieważ będąc ostatnio w Wienerberg Dojo asystowaliśmy przy tej czynności, postanowiłem zebrać w jedno miejsce informacje na ten temat.

Przy strzelaniu kinteki (28 m) zobaczyć możemy najczęściej jedno z następujących mato:

Wszystkie trzy powyższe typy dla kinteki mają 36 cm. W przypadku dogrywek można spotkać mato o średnicy 24 cm (dogrywka izume 射詰 – kto trafi) lub czasem 45 cm z cienkimi koncentrycznymi okręgami rozłożonymi co 1 cm (dogrywka enkin 遠近 – kto bliżej środka). Inne spotykane nazwy to: chikamato (inne czytanie kinteki 近的) czyli „bliski cel”,  komato 小的 – „mały cel”

W przypadku enteki (dystans 60 m) mato ma najczęściej średnicę 100 cm (ale bywają też 122, 79 lub 50 cm). Może być czarno-białe kasumi lub kolorowe (wówczas ma pięć kolorowych stref). Można spotkać się z nazwą tōmato 遠的 (odległy cel).

Przy okazji warto może wspomnieć skąd się wzięły takie właśnie wymiary mato i dystansu z którego strzelamy. Wg Profesora Toshio Mori wynika to z ustawienia dawnych formacji wojennych. W pierwszej linii znajdowali się włócznicy (yari). Długość włóczni wynosiła do 3 ken (1 ken = 1.82m), a włócznik dla swobody działania potrzebował 6 ken (3 z przodu i 3 z tyłu). Zatem przeciwne szeregi łuczników (ustawione zwykle w drugim szeregu) znajdowały się od siebie w odległości 12-15 ken (ok. 22-27 m).

A średnica mato? Mniej więcej takiej szerokości był tors przeciętnego wojownika.

Mato powinno być przymocowane do azuchi pod odpowiednim kątem (5° nachylenia). Ściana azuchi zwykle jest nachylona 15-20° więc aby to osiągnąć dolna krawędź mato wbijana jest lekko w azuchi, a górna krawędź odstaje, zamocowana przy pomocy gōgushi 侯串 (specjalnego kołka z nacięciem). Istotna jest także wysokość umocowania mato. Przy kinteki (28 m) środek powinien znajdować się 27 cm nad poziomem shajo. Czasem do precyzyjnego ustawiania mato (np. podczas ważnych zawodów) używa się specjalnego przyrządu (przymiaru), kontrolującego wysokość i kąt nachylenia.

Przy takiej wysokości strzała wypuszczona poziomo powinna podczas lotu opaść akurat na tyle, żeby trafić w tarczę. Ale chyba pamiętacie jeszcze z fizyki wzór na swobodne spadanie ciał? Czas spadania zależy oczywiście od wysokości. Zatem jeśli ta wysokość była „obliczona” na typowego Japończyka, to albo moje mato powinno być ze 20 cm wyżej albo muszę celować niżej. Na szczęście mechanika lotu strzały jak i samego łuku jest znacznie bardziej skomplikowana (zainteresowanym polecam stronę Joe Tapley’a) więc takie „wymówki” możemy potraktować przysłowiem o baletnicy i rąbku od spódnicy. Nie można jednak problemu zaniedbywać przy skracaniu dystansu strzału. Wówczas powinna zmieniać się zarówno średnica mato, jak i wysokość jego umieszczania. Pamiętajmy, że wysokość należy mierzyć od poziomu na którym stoi strzelec (w dojo zwykle podłoga jest podniesiona, więc należyto uwzględnić wyznaczając poziom mato). O ile dość łatwo (z proporcji) obliczyć zmniejszoną średnicę mato, to niestety z wysokością już tak łatwo nie jest (patrz strona Joe Tapley’a). Gdyby ktoś miał ochotę napisać na ten temat pracę naukową to chętnie posłużymy praktyczną pomocą jako testerzy. Najprościej jest posługiwać się odpowiednim nomogramem. Krąży w internecie sporo różnych wersji, ja polecam sprawdzenie rysunku ze strony Kyudo Chambery Barberaz.

W przypadku enteki (60 m) środek mato znajduje się na wysokości 97 cm a kąt nachylenia to 15°.

Odległość jednego mato od drugiego na azuchi zależy od wielkości shajo i rodzaju imprezy (czy tachi są 3, 4 czy 5-osobowe. W tokijskim Chuodojo może się zmieścić na raz 15 mato, a odległości między strzelcami mogą wahać się od 126 cm do 160 cm.

Jak się łatwo przekonać, nie jest istotna sama wielkość tarczy, ale tzw. kąt widzenia (duża tarcza z daleka wygląda podobnie jak mała z bliska). Poniżej w tabelce zestawiłem kąty widzenia podstawowych tarcz używanych w łucznictwie sportowym a na końcu dołożyłem nasze mato.

Jak widać strzelanie kinteki można porównać z klasycznym sportowym strzelaniem na 90 m! Dla dystansu 30 m średnica „dziesiątki” w przybliżeniu odpowiada naszemu białemu kółku w środku mato.

Podstawą mato jest matowaku 的枠 (czasem można spotkać nazwę matowa 的輪) – bębenek wykonany z drewna lub sklejki (a obecnie czasami z tworzywa sztucznego, pozwalającego na idealnie okrągły kształt) na który przykleja się matogami 的紙 – papier do mato z odpowiednim nadrukiem. Ponieważ sam papier z wzorem celu jest cieniutki i łatwo by się rozrywał, używa się też dodatkowych warstw papieru pod samą tarczę – shitabarigami 下張り紙 (można zastąpić go kilkoma warstwami gazety). Dla wygodnickich produkowane są dziś oczywiście odpowiednio grubsze tarcze (nawet winylowe, wodoodporne). Do klejenia nadaje się najlepiej klej do tapet (należy go odpowiednio wcześniej przygotować) lub klajster z mąki. Obecnie coraz częściej niestety używa się taśmy klejącej (szczególnie do pokryć winylowych).

Na starych mato (z tyłu na matogami lub we wnętrzu matowaku) można zobaczyć czasem namalowany znak oni 鬼 (demon). Ponoć robiono to, aby strzelając celnie zabić diabła, ewentualnie pokazać, że strzelec nie ma z nim nic wspólnego. Czasem na zewnątrz matowaku można zobaczyć rysunek przypominający troszkę pole do gry w kółko i krzyżyk. To jest higaki 桧垣 (płot) – 3, 5 lub 7 kresek mających przynosić szczęście (więc nie stawiamy tam kółek ani krzyżyków ?).

Jako zwolennicy tradycji sami stosujemy i proponujemy klejenie matogami, a nie używanie taśmy klejącej. Po kolei robi się to tak:

1. Możliwie dokładnie oczyszczamy mato z piasku i brudu
2. Kwalifikujemy mato do całkowitej wymiany lub tylko poprawki (podstawą do kwalifikacji jest stopień podziurawienia i ilość już naklejonych warstw – nie powinno ich być więcej niż 4-5)
3. Jeśli wymiana to:
   1. zrywamy wszystkie poprzednie warstwy papieru i oczyszczamy matowaku
   2. przygotowujemy odpowiednią ilość przyciętych na wymiar gazet
   3. smarujemy dokładnie brzeg matowaku klejem i oklejamy gazetą (lub shitabarigami jeśli mamy)
4. Smarujemy tylną stronę matogami i przykładamy na niego mato
5. Smarujemy od środka (wnętrza) poprzednie warstwy. Zapewni to dobre sklejenie, załatanie dziurek i sztywność
6. Delikatnie naciągamy matogami na brzegi matowaku (nie za mocno! Papier jest namoczony i podczas wysychania będzie się kurczył. Zbyt mocne naciągnięcie spowoduje pękanie papieru przy schnięciu.)
7. Odstawiamy do wyschnięcia
8. Podziwiamy

Prawidłowo przygotowane mato powinno dawać przy trafieniu tak bardzo oczekiwany, piękny „sound” podobny do japońskiego bębna taiko.

Brzeg matowaku jest skośnie ścięty do środka. Dzięki temu w zasadzie nie ma możliwości, żeby strzała wbiła się w rant (grot ześlizgnie się do środka lub na zewnątrz mato). Ale jeśli coś jest nieprawdopodobne – to na pewno się zdarzy. I w takiej sytuacji należy wiedzieć jak sobie poradzić. Wyszarpywanie strzały najczęściej skończy się jej uszkodzeniem (skrzywieniem, złamaniem, w najlepszym razie wyciągniemy strzałę bez yanone). Należy za pomocą odpowiedniego szpikulca rozszerzyć szczelinę w matowaku i dopiero wówczas wyjąć strzałę. Świetnie nadaje się do tego celu pojemnik na giriko (girikoire) z rogu jelenia ?

W większości przypadków możemy spotkać matowaku łączone za pomocą metalowych taśm lub klamer. I tu rodzi się pytanie: jak powinno się umieszczać mato na azuchi?

Jedna szkoła mówi, że łączenie powinno być u góry (w gogushi), żeby wilgoć z azuchi nie miała kontaktu z łączeniem (rdzewienie!).

Druga szkoła twierdzi, że łączenie powinno być jednak na dole. Strzały które lecą w dolną część mato są oczywiście słabsze, więc szansa, że uszkodzą się zawadzając o metalowe elementy jest mniejsza.

Nowoczesna technika pozwala na zrobienie matowaku bez śladu łączenia. I to jest salomonowe rozwiązanie problemu ?

Obecnie kyudo (szczególnie ANKF) jest mocno ustandaryzowane. Ale nie zawsze tak było. Więc warto przypomnieć, że można urozmaicić trening, strzelając nie tylko do oklejonego papierem kółka. A jeśli już – to nie musi ono mieć standardowych wymiarów i/lub standardowego wyglądu. Pamiętajmy, że mato 的 to po prostu „cel”, a nie TEN konkretny rodzaj, który widzimy na codzień w dojo.

Poniżej kilka przykładów konkurencji (ćwiczeń) z użyciem różnych mato (czyli kawarimato 替的 lub matoasobi 的遊).

Tego typu konkurencje to nie tylko zabawa i urozmaicenie. Pomagały opanować technikę celowania w konkretny punkt (a nie całe mato, jak zwykle niestety robimy). Na polu bitwy należało wybrać bardzo precyzyjnie (i szybko!) miejsce trafienia – oczy, gardło, pachę, stopy. Reszta była zwykle zasłonięta zbroją. I do tego w ruchu.

Mniej tradycyjne, ale czasem spotykane zabawy łucznicze to:
– tic-tac-toe czyli kółko i krzyżyk
– mato w postaci tarczy od rzutek (darta)

Warto jeszcze przypomnieć, że „zwykły” taihai może być wykonywany jako mochimato 持的 (każdy strzela do swojej tarczy) lub hitotsumato 一的 (jedna tarcza dla całej grupy składającej się z 2-4 osób). W Honda-ryu formy te nazywają się odpowiednio: kumitachi i kuriomae.

W Ogasawara-ryu (w łucznictwie pieszym) jest też kilka form, które używają różnych mato. Są to: ōmatoshiki 大的式,  momoteshiki 百手式, kusajishishiki 草鹿式, sansankutebasamishiki 三三九手挟式, marumono 円物, buriburi 振振. Ale opisanie ich wykracza poza ten artykuł.

Pierwszy w nowym roku ceremonialny strzał do mato nazywał się w epoce Kamakura matohajime 的始 lub yumihajime 弓始, w okresie Edo – yubahajime 弓場始.

Na zakończenie jeszcze haiku o trafianiu w cztery pory roku: